800 lat temu papież "wziął pod opiekę" mieszkańców Prus; potem powstała Warmia

W styczniu 1225 r. papież Honoriusz III "wziął pod opiekę św. Piotra nawróconych mieszkańców Inflant oraz Prus" - przypomina dyrektor Archiwum Archidiecezji Warmińskiej ks. prof. Andrzej Kopiczko. W 1243 r. formalnie powołano diecezję warmińską, z której jako osobną krainę polityczną wyodrębniono Warmię.

Ks. prof. Andrzej Kopiczko przypomniał, że 3 stycznia 1225 r. papież Honoriusz III wziął pod opiekę św. Piotra nawróconych mieszkańców Inflant oraz Prus i podkreślił, że są wolni: „macie pozostać przy waszych wolnościach i nie macie by ludźmi czyimiś, skoro staliście się ludem Jezusa Chrystusa”.

"Sześć dni później, 9 stycznia 1225 r., tenże papież upoważnił biskupa Wilhelma z Modeny do uregulowania kwestii kościelnej w Prusach oraz mianowania i konsekrowania biskupów. I tak rozpoczął się proces ustanowienia diecezji pruskich w 1243 r., w tym również warmińskiej" - przypomniał ks. Kopiczko. W rozmowie z PAP duchowny i historyk podkreślił, że i chrystianizowanie pogańskich Prusów, jak i wprowadzanie na tej ziemi administracji odbywało się stopniowo i trwało ponad 200 lat.

W artykule "Początki chrześcijaństwa w Prusach i utworzenie biskupstw w 1243 roku. Zarys problematyki" ks. Kopiczko przypomniał, że tereny Prus jako pierwsza próbowała chrystianizować Polska i to niedługo po tym, jak sama w 966 roku przyjęła chrzest. Na ziemie Prusów wyruszył jako pierwszy Wojciech Sławnikowic z drużyną, czyli dzisiejszy św. Wojciech, który ugodzony włócznią lub toporem zginął w 997 roku w okolicach grodu Cholin - dziś najbliżej tego miejsca znajduje się wieś Święty Gaj.

Kolejnym misjonarzem, który z pomocą Polski wyruszył w 1008 roku do Prus był Brunon z Kwerfurtu. On i jego towarzysze zostali zabici w nieustalonym do dziś miejscu w 1009 r.

Po Wojciechu i Brunonie do Prusów ruszyło kilka mniejszej wagi i mniejszego znaczenia misji chrystianizacyjnych.

Ks. Kopiczko pisze, że na początku XIII w. chrystianizacji terenów zamieszkałych przez pogańskich Prusów podjął się zakon cystersów z Łekna - opat Gotfryd-Boguchwał wyruszył z misją, by z niewoli uwolnić współbraci i ku jego zaskoczeniu został życzliwie przyjęty. To, w 1206 roku, skłoniło go do wyruszenia do Rzymu po zgodę papieską na prowadzenie misji chrystianizacyjnej u Prusów. Na czele tej misji w 1210 roku postawiono bp Chrystiana, który z Zantyru (dzisiejsza Biała Góra koło Malborka) wyruszył do Prusów. W ocenie historyków bp. Chrystian odnosił sukcesy i można sądzić, że udało mu się schrystianizować Pomezanię i część Pogezanii.

Wiadomo też, że Prusowie się buntowali i w odwecie napadali np. na Mazowsze (1217 rok). W 1222 roku na Prusy ruszyła wyprawa krzyżowa m.in z udziałem Konrada Mazowieckiego . W 1226 roku na te ziemie zostali zaproszeni Krzyżacy i to oni odegrali kluczową rolę w podboju ziem Prusów ale nie ich chrystianizacji. Ks. Kopiczko podkreśla, że zakonnicy krzyżaccy jedynie podbijali ziemie Prusów, a prawdziwej chrystianizacji ludzi dokonywali dominikanie i franciszkanie, którzy znali języki pruski i polski.

Na skutek politycznych sporów pomiędzy krzyżakami i bp. Chrystianem (Krzyżacy m.in. zniszczyli mu Zantyr) w 1243 roku papież Innocenty IV upoważnił legata Wilhelma do podziału terytoriów Prus na cztery diecezje: warmińską, sambijską, chełmińską i pomezańską.

Ks. prof. Kopiczko zwraca uwagę, że w chwili powołania diecezji warmińskiej jej tereny nie były jeszcze podbite, a sama diecezja nie miała biskupa. Dopiero w 1250 roku na biskupa został wyświęcony Anzelm. To właśnie bp. Anzelm zdecydował, że na swój teren administrowania wybiera ziemie w środku dóbr krzyżackich, a za stolicę wybrał Braniewo. Tu też w 1260 roku była gotowa pierwsza, nieistniejąca dziś, katedra pod wezwaniem Andrzeja Apostoła. W tym samym 1260 roku biskup Anzelm roku powołał kapitułę.

Warmia jako odrębne kościelne państewko zarządzane przez biskupa i kapitułę istniała do pierwszego rozbioru Polski w 1772 roku.

Dzisiejsza Warmia jest krainą historyczną i kulturową. (PAP)

jwo/ amac/