Muzeum Prus Górnych. Nowe miejsce na kulturalnej mapie Warmii i Mazur

Otwarcie Muzeum Prus Górnych w Morągu nastąpi 14 marca 2025. W sobotę 15 marca roku odbędzie się dzień otwarty Muzeum Prus Górnych. W programie wydarzenia przewidziano zwiedzanie z kuratorami, spotkania z historykami oraz prezentację nowoczesnych ekspozycji. Wstęp na uroczystość otwarcia jest wolny. Instytucja będzie czynna w godzinach od 11.00 do 16.00. Zwiedzania kuratorskie zaplanowano na godz. 11.30 i 14.00.

Prusy Górne (niem. Oberland, łac./niem. Hockerlandia) – to historyczna nazwa jednej z krain dawnych Prus, leżącej pomiędzy Warmią a Powiślem.

Siedzibą Muzeum Prus Górnych w Morągu jest pałac wybudowany z inicjatywy Achacego zu Dohna w XVI wieku. Po pożarze miasta i rezydencji w 1697 roku odbudowę nowej siedziby rodowej nadzorował Johann Caspar Hindersin. W 1945 roku żołnierze Armii Czerwonej spalili budynek. W 1986 roku pałac ponownie odbudowano i wprowadzono tu oddział Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie. Kuratorką pierwszych wystaw poświęconych zbiorom malarstwa holenderskiego była dr Kamila Wróblewska. Kierowniczką oddziału została Magdalena Bartoś.

W 2022 roku rozpoczęto realizację projektu “Termomodernizacja pałacu Dohnów - siedziby Muzeum im. J. G. Herdera w Morągu”. Dzięki tym działaniom, po blisko 40 latach, w nowocześnie przygotowanych pomieszczeniach swoją siedzibę znalazło Muzeum Prus Górnych.

Wystawa: Krajobraz kulturowy Górnych Prus. Kurhany

Krajobraz kulturowy to przestrzeń historyczna, uchwytna na granicy środowiska naturalnego i cywilizacji. Czytelne w niej i otaczające nas ślady przeszłości dotyczą również zapisu zjawisk najdawniejszych. W takich przypadkach dostrzegamy zwykle obiekty archeologiczne o własnych formach terenowych, takie jak grodziska i kurhany – nasze pradziejowe „piramidy”. Te ostatnie występują licznie na terenie Górnych Prus, położonych pomiędzy Warmią, Dolnym Powiślem a wyróżnianymi etnograficznie Mazurami. Spotykamy tu zarówno pojedyncze mogiły, jak i skupiska do kilkudziesięciu nawet obiektów. Zazwyczaj w lasach, gdzie nie dosięgła ich gospodarka rolna, ale również w otwartej przestrzeni. Użytkowanie kurhanów ma na naszych ziemiach tradycję liczącą kilka epok dziejowych. Bogactwo tej spuścizny wyraża się m.in w zróżnicowaniu form kopców oraz wyposażenia chowanych tam ludzi. Ukazuje też ich dalekosiężne powiązania kulturowe, czego wymowne przykłady, w otoczeniu cennych i ciekawych zabytków, prezentuje niniejsza wystawa.
Kurator: dr Jarosław Sobieraj

Wystawa: Przestrzeń Morąga i okolic

W Oberlandzie – w Prusach Górnych są miejsca szczególne, w których koncentruje się życie społeczne. W Morągu są to pałac, zamek, rynek, ratusz, kościół, uliczki, dworzec… W okolicy można wskazać siedziby rodów pruskich, urokliwe miasteczka i wsie, a także otaczającą je wspaniałą przyrodę. Dopełnia je wymiar przestrzeni symbolicznej. Należą do niej intelektualne, religijne i estetyczne rezultaty działania lokalnej społeczności, na którą wywarł wpływ zakon krzyżacki, ród Dohnów, a także znaczące jednostki, jak postać Johanna Gottfrieda Herdera. Zaliczają się do nich również tragiczne wydarzenia, takie jak bitwy, wojny i pożary... Przestrzeń Morąga i okolic ma ciekawą przeszłość, a jejślady zostały wyeksponowane w formie zdjęć, widokówek, map, dokumentów rodowych i wielu innych przedmiotów zabytkowych. Niech podczas zwiedzania towarzyszy Państwu refleksja nad powiązaniem między przestrzenią fizyczną, a jej symbolicznym wymiarem, wypełnionym aktywnością człowieka.
Kuratorka: dr Małgorzata Gałęziowska

Wystawa: Historia pałacu Dohnów w Morągu

Opowieść o historii tego budynku rozpoczyna się w czasach krzyżackich, gdy do Morąga przybywa pierwszy przed-stawiciel rodu zu Dohna - Stanisław. Z czasem rodzina pomnażając swój majątek, staje się jedną z najbogatszych i najważniejszych wśród szlachty Prus Książęcych. W Morągu posiadają dobra i decydują się na budowę rezydencji. Pierwszym budowniczym jest Achacy zu Dohna. Najpierw powstają dwa położone obok siebie domy, z czasem połączone wieżą w jeden budynek, od tej pory zwany zameczkiem. Los nie oszczędził ich rezydencji. W XVII wieku po wielkim pożarze Morąga z zameczku zostają jedynie mury obwodowe. Tym razem w formie barokowego pałacu według projektu nadwornego architekta rodziny J. C. Hindersina. Drugi tragiczny w skutkach moment, to rok 1945 i zniszczenie pałacu przez Armię Czerwoną. Ruiny w środku miasta budziły sporo kontrowersji. W końcu podjęto decyzję o odbudowie pałacu. Nie był to łatwy proces. Oczekiwanie na doku-mentację, brak funduszy i poszukiwanie użytkownika nowego budynku trwały latami. W 1986 roku pałac, jako siedziba muzeum, został uroczyście udostępniony publiczności. Przez ponad trzydzieści lat nie przechodził większych remontów. W 2022 roku rozpoczęto działania związane z termo-modernizacją budynku, dzięki którym odkryto relikty architektoniczne nigdy wcześniej nieprezentowane. Burzliwe losy dawnej rezydencji zu Dohna i brak zacho-wanych archiwaliów spowodowały, że historia pałacu została przedstawiona na planszach z wykorzystaniem zdigitalizowanych fotografii, planów i grafik. Na wystawie zaprezentujemy też mieszkańców pałacu i instytucje mające w nim swoją siedzibę.
Kuratorka: Angelika Rejs

Wystawa: Luterańskie epitafia i portrety upamiętniające

Konflikty między Królestwem Polskim a zakonem krzyżackim ukształtowały Prusy nie tylko politycznie, ale także społecznie i religijnie. W wyniku wojny trzynasto-letniej Państwo Zakonne zostało podzielone na dwie części – Prusy Królewskie i Prusy Zakonne, które następnie w 1525 roku w wyniku sekularyzacji zakonu krzyżackiego zostały przekształcone w Prusy Książęce, pierwsze luterańskie państwo w Europie. Jednym z najbardziej charakterystycznych elementów protestanckiej sztuki sakralnej są epitafia – połączenie małej architektury, rzeźby i malarstwa fundowane w celu upamiętnienia zmarłych. Na wystawie zwracamy uwagę, na różnice między katolicyzmem, luteranizmem a kalwinizmem oraz ich stosunek do kwestii sztuki religijnej, a także przedstawiamy reformację w kontekście regionu. Wystawa prezentuje nie tylko przedstawicieli szlachty pruskiej, ale również lokalnych duchownych kościoła ewangelickiego. Na szczególną uwagę zasługuje epitafium Piotra i Katarzyny zu Dohna, które pierwotnie znajdowało się w kościele w Morągu.
Kuratorki: Dominika Kałabun-Nakielska, Anna Malinowska

Wystawa: Portret holenderski XVII wieku z galerii rodu zu Dohna

Wystawa poświęcona jest najcenniejszemu w Polsce zbiorowi XVII-wiecznego portretu holenderskiego pochodzącemu z kolekcji rodziny zu Dohna. Prezentowaną galerię tworzą głównie obrazy, które do 1945 r. zdobiły barokowe siedziby Dohnów w Gładyszach /Schlodien i Markowie/Reichertswalde. Wśród portretów o nieustalonym bądź wątpliwym pochodzeniu mogą znajdować się dzieła pochodzące z najbardziej znanej rezydencji w Słobitach/Schlobitten. Oglądamy na nich nie tylko przedstawicieli majętnego pruskiego rodu Dohnów, ale także ważne postacie ze społecznej elity północnych Niderlandów, z którymi byli skoligaceni, nawiązując kontakty z haskim dworem książąt van Oranje-Nassau – namiestników Zjednoczonych Prowincji Niderlandów. Kolekcję tworzą prace najwybitniejszych malarzy, którzy pracowali dla dworu orańskiego: Gerrita i Willema Honthorstów, Johannesa Mij-tensa, Pietera Nasona oraz Caspara Netschera.
Kuratorki: Dominika Kałabun-Nakielska, Anna Malinowska

Wystawa: Okruchy przeszłości. Pamiątki z pruskich dworów

Szlachta pruska, która wykształciła się z rycerstwa, opłacanego przez zakon krzyżacki nadaniami ziemskimi, stanowiła siłę napędową dla rozwoju gospodarczego i kulturalnego Prus. Wśród nich możemy wyróżnić zarówno wielkie rody magnackie, dzielące się na kilka linii, posiadające ogromne majątki i okazałe pałace, jak i mniejsze rodziny skupione wokół niewielkich pałaców i dworów. Epokę szlachty pruskiej zakończyła II wojna światowa, choć potomkowie wielu pruskich rodów do dzisiaj żyją na terenie Niemiec. Poszczególne rodziny zostały ukazane poprzez pryzmat swoich siedzib rodowych oraz tego, co z nich pozostało – obrazy, meble i inne elementy wyposażenia. Na ekspozycji prezentowane są pamiątki po rodach: zu Dohna, Doenhoff, von der Groeben, Kunheim, Lehndorff, Auerswald, Fincken-stein, Kanitz, Tettau, Kreytzen i Stanisławskich.
Kuratorki: Dominika Kałabun-Nakielska, Anna Malinowska

Wystawa: Z niepamięci. Rzeźby Adolfo Wildta (1868-1931) z kolekcji Franza Rosego z Dylewa

Wystawa przywraca pamięć o włoskim rzeźbiarzu Adolfo Wildcie, jego mecenasie i protektorze – Franzu Rosem (1854-1912) oraz Dylewie/Döhlau, miejscu wyjątkowym, z jego wyróżnikiem – kolekcją sztuki i oryginalnym założeniem parkowym. Dylewo ze swoim usytuowaniem na terenie dawnych Prus Górnych, wpisuje się kolekcją w założenia koncepcji programowej morąskiego muzeum. Prezentacja rzeźb we wnętrzach pałacu Dohnów w Morągu przywołuje po części ich pierwotny kontekst, stanowiły bowiem ważny element wystroju dylewskiego dworu i położonego wokół parku. Niewielki format i kameralny charakter sprawiały, że znakomicie komponowały się z wyposażeniem salonu, nadawały wnętrzom nieco galeryjnego, ale nie oficjalnego charakteru. Adolfo Wildt tworzył na zamówienie Franza Rosego zanim jeszcze stał się wybitnym przedstawicielem włoskiego modernizmu, stąd wyjątkowość dylewskiej kolekcji, dowodu zdolności młodego artysty. To właśnie jego talent zapewnił pamięć o miejscu i jego właścicielu, Franzu Rosem przedsiębiorcy, mecenasowi artystów, kolekcjonerowi sztuki.