Parostatkiem w piękny rejs z Elbląga i Iławy do Ostródy

Skoro póki co żegluga po Kanale jest dosłownie "zamrożona" powspominajmy, jak to przed laty bywało.
Pod koniec XIX wieku armatorami żeglugi parowej na Kanale Elbląskim byli August Zedler, Adolph v. Riesen i mniej znany Moritz Matzmorr. Warto przybliżyć działalność zwłaszcza tego trzeciego przewoźnika.
Około 1889 roku kpt. Moritz Matzmorr stał się posiadaczem parowca towarowo-pasażerskiego „Adele”. Później nabył statek parowy „Emilie”. Oba statki z napędem śrubowym miały nośność po 53 t. i odpowiednie wymiary (dług. 24,5 m i szer. 3,08) na rejsy pochylniami Kanału Elbląskiego. Wiadomo, że „Adele” i „Emilie” pływały do roku 1917. Potem ich dzieje nie są znane.

Strzelcy na pokładzie

Z początkiem lat 90. XIX w. Matzmorr prowadził firmę żeglugową w Elblągu. Oprócz towarów przewoził także ludzi. Przykładowo: 27 maja 1890 roku – jak podała elbląska gazeta „Altpreußische Zeitung” – na terenie Leśnictwa Grünort (opodal Śluzy Zielonej – przyp. autora) odbyły się tradycyjne zawody Bractwa Strzeleckiego z Miłomłyna, na których królem strzelców został fryzjer Danielewski. Za nim zaś uplasowali się mistrz murarski Wieschnewski i oberżysta Riemke z Karczemki koło Małdyt, będący zarazem armatorem. Uczestników tej uroczystości przewoził na pokładzie parowca „Adele” kpt. Matzmorr z Elbląga.

Według elbląskiej księgi adresowej (Elbinger Wohnungs-Anzeiger) z roku 1894 biuro przedsiębiorstwa Matzmorra - Dampfer-Expedition Adele mieściło się przy ul. Am Wasser 3/5 (obecnie ul. Wodna), a jego właściciel dysponował statkiem parowym „Adele” oraz barką o tej samej nazwie. Obie jednostki kursowały między Gdańskiem i jeziorami Oberlandu (obecnie tzw. Mazur Zachodnich). Z tego samego źródła dowiadujemy się też, że aż trzy parowce firmy Zedlera: „Martha”, „Bertha” i „Antonia” zajmowały się frachtem na kanale i odbywały rejsy: trzy razy w tygodniu pomiędzy Elblągiem, Miłomłynem, Ostródą, Iławą i Zalewem.

Z Iławy na Jezioro Drwęckie

W 1896 roku Moritz Matzmorr prowadził już działalność w Iławie. 22 października tego roku „Altpreußische Zeitung” poinformowała bowiem, że właściciel parowca Matzmorr z Iławy wydzierżawił leżącą blisko Ostródy Wyspę Orzechową, by urządzić tam miejsce dla rozrywki i wypoczynku. W przyszłym roku ma uruchomić połączenie parowcem miasta z wyspą – donosiła gazeta. Do utworzenia tej komunikacji wodnej zapewne nie doszło. Brak jest bowiem jakichkolwiek wzmianek na ten temat w roczniku 1897 wymienionej gazety i innych źródłach. Zbudowano za to przystań parowców przy leśniczówce Czarny Róg (dawniej Grünortspitze) stojącej na zachodnim brzegu Jeziora Drwęckiego obok mostu żelaznego nieistniejącej dziś linii kolejowej Ostróda-Miłomłyn. Później powstał pomost dla statków w Piławkach. W 1896 roku Moritz Matzmorr sprzedał „Adele” Augustowi Zedlerowi. Statek z nowym znakiem armatorskim wraz z „Berthą” i „Antonią” nadal kursował (dwa razy w tygodniu) do Miłomłyna, Ostródy, Zalewa i okolicznych miejscowości. Natomiast „Marthę” przeznaczono wówczas na trasę: Elbląg-Stare Dolno-Bągart-Dzierzgoń.

Rejsy spacerowe

Przejażdżki statkiem parowym były dużą atrakcją zarówno dla mieszkańców Ostródy, jak i przyjezdnych. Na przełomie XIX i XX wieku stanowiły one obowiązkowy punkt uroczystego zakończenia zjazdów i spotkań członków różnych stowarzyszeń oraz obchodzonych w mieście jubileuszy. 16 maja 1898 roku podróż parowcem po Jeziorze Drwęckim i do Grünort (lasu na zachód od jeziora – przyp. autora) odbyli delegaci, członkowie i goście obradującego w Ostródzie Wschodniopruskiego Cechu Rzeźników („Altpreußische Zeitung” z 18.05.1898 r.). W czerwcu 1902 roku „Gazeta Olsztyńska” donosiła: „Ostróda. Na 25-lecie założenia świętowało tutejsze gimnazjum. Na uroczystość zjechali się dawniejsi nauczyciele i uczniowie, którzy po wszystkim urządzili sobie wycieczkę parowcem po Jeziorze Drwęckim.” 5 lipca 1913 roku w ramach obchodów 100-lecia powstania ostródzkiego 18 Pułku Piechoty im. Grolmana (dawniej 1 Poznański) również odbyła się przejażdżka parostatkiem po jeziorze. Niestety ówczesna prasa nie podaje nazw tych parowców.

Flotylla Matzmorra

Kolejnym statkiem Matzmorra był zbudowany w 1909 roku w stoczni Gustava Fechtera w Królewcu parowiec „Marta” (na początku lat 30. przebudowany na motorowiec, w latach 1951-1965 jako „Edward Dembowski” kursował na linii turystycznej Elbląg-Ostróda). Ów statek zabierał na pokład do 90 osób i pływał po Jezioraku i Kanale Dobrzyckim oraz jeziorze Ewingi, stąd cumował m. in. w porcie w Zalewie. Do iławskiego przewoźnika należał też parowiec pasażerski „Ernst”, zbudowany w 1912 roku przez elbląską stocznię Franz Schenk & Co. (od lat 30. motorowiec, w 1949 r. jeszcze pływał jako „Szczeciniak”). Nadmienić należy, że w okresie międzywojennym statki „Marta” i „Ernst”, na specjalne zamówienie klientów przypływały również na Jezioro Drwęckie. Ostatnim nabytkiem Moritza Matzmorra w latach 20. XX wieku była pasażerska łódź motorowa „Zenith”, czyli dawny barkas niemieckiej marynarki. Jednostka ta po wojnie z nową nazwą „Świetlik” użytkowana była do 1949 r. przez Nadzór Wodny w Iławie. Od połowy lat 20. do 1945 r. firmę „Reederei M. Matzmorr” prowadził Ernst Matzmorr, syn Moritza. Po wojnie przedsiębiorstwo zostało upaństwowione.
Ryszard Kowalski
Korzystałem z opracowania „Statki Kanału Elbląskiego 1860-2012” autorstwa Waldemara Danielewicza.