Skansen w Olsztynku ma 100 lat

Skansen od środka wygląda jak spora wieś. Na drodze, która prowadzi wśród wyglądających bajkowo starych chałup i zabudowań gospodarczych, zalega podsychające błoto. Słychać gulgotanie indyków i rżenie koni. Pracownicy roznoszą paszę, a w kuźni kowal czyści narzędzia. Wszystko wygląda jak na prawdziwej, dawnej wsi.
W muzeum trwają przygotowania do otwarcia nowego sezonu turystycznego. Od 16 kwietnia skansen w Olsztynku będzie udostępniony dla zwiedzających.

Zaczęło się w Królewcu

Zaczęło się na początku XX wieku, kiedy w Królewcu, stolicy Prus Wschodnich, zdecydowano o utworzeniu muzeum budownictwa wiejskiego. W grupie pomysłodawców byli profesorowie uniwersytetu królewieckiego i członkowie Towarzystwa Starożytności "Prussia" oraz ówczesny generalny konserwator Richard Dethlefsen. Muzeum postanowiono usytuować na terenie Królewieckiego Ogrodu Zoologicznego.

W Ostpreussisches Heimatmuseum, otwartym w 1913 roku, zgromadzono 24 obiekty budownictwa ludowego, najbardziej charakterystyczne dla regionów wchodzących w skład Prus Wschodnich. W latach 30. XX wieku ze względu na ograniczone miejsce w królewieckim zoo w postanowiono przenieść muzeum do Olsztynka, gdzie pozyskano obszar o powierzchni 30 ha. Tak duży teren pozwalał na dalszą rozbudowę muzeum, a jednocześnie jego położenie gwarantowało dużą liczbę turystów: pobliskie Mauzoleum Hindenburga, zwycięzcy spod Tannenbergu, corocznie odwiedzały tysiące osób.

— Jubileusz stulecia to okazja, aby zaprezentować do tej pory nie udostępniane, a bardzo cenne dla nas dokumenty - informuje Ewa Wrochna, dyrektor Muzeum. - Na wystawie można będzie zobaczyć akt erekcyjny Muzeum w Królewcu z 1912 roku, dokument stwierdzający translokację do Olsztynka oraz akt powołujący Muzeum Budownictwa Ludowego - Park Etnograficzny w Olsztynku w 1969 roku.

Z przeszłości w teraźniejszość

Tyle o najdawniejszych dziejach muzeum w Olsztynku. Wśród przeniesionych z tamtych lat obiektów zachowały się m. in. kościół z Rychnowa, chałupa z Burdajn i kilka obiektów z regionu Małej Litwy.
— Dużym wyzwaniem będzie dla nas zagospodarowanie sektora litewskiego, w którym znajdują się obiekty przeniesione z Królewca - mówi Ewa Wrochna. - Obecnie budynki nie stanowią tam zwartej zabudowy zagrodowej, a jako pomieszczenie ekspozycyjne udostępniony jest tylko jeden obiekt - spichlerz z Lankuppen. Na podstawie fotografii z okresu królewieckiego pragniemy odtworzyć zagrodę z chałupą z Pempen, a pozostałe obiekty z tego regionu (m. in. suszarnię, wędzarnię rybacką) wyposażyć w charakterystyczne eksponaty i udostępnić do zwiedzania.
Dzisiejszy wizerunek placówki zawdzięczamy pracy kilku pokoleń muzealników - W powojennym okresie pracowało tu łącznie ponad 500 osób.

Podkówki na szczęście
Jednym z najstarszych stażem pracowników muzeum jest Hanna Plucińska, specjalista ds. kadr. Pracuje tutaj od 1977 roku.
— Jak było w tamtych latach? — wspomina. — Na pewno mniej obiektów, mniej imprez, hodowanych było tylko kilka zwierząt. Dzisiaj to cały zwierzyniec.
Zwierzętami opiekuje się Tomasz Olędzki. Opowiada o zwierzętach gospodarskich, które ożywiają skansen. Zwiedzający mogą je obejrzeć z bliska, sfotografować.
— Wśród nich jest drób i koniki polskie — opowiada. — Czasami sprawiają kłopoty. Zdarzyło się, że indyki wyfrunęły nam ze skansenu i powędrowały do wsi Sudwa.
Z Muzeum od 30 lat związana jest etnograf Jadwiga Wieczerzak. Prowadziła Dział Sztuki Ludowej i Folkloru, Zbiorów i Dokumentacji, a obecnie jest kierownikiem Działu Etnografii. W 2012 roku muzeum za wystawę "Magia chleba naszego powszedniego" wg. scenariusza pani Jadwigi otrzymało nagrodę w konkursie Ludowe Oskary.
Jan Gawęda jest w skansenie kowalem. Wykształcił się u mistrza kowalstwa. W kuźni kuje konie, robi też podkówki na szczęście.
— O co pytają turyści? — zastanawia się. — Na przykład co jaki okres trzeba podkuwać konie i w jakiej temperaturze wykuwa się podkowy.

Poczuć prawdziwą wieś

Obecnie Muzeum Budownictwa Ludowego-Park Etnograficzny, instytucja kultury Samorządu Województwa Warmińsko-Mazurskiego realizuje wiele idei Dethlefsena. Np. zabudowę Muzeum uzupełniono o chłopskie zagrody z Warmii i Mazur.
— Na co dzień w Muzeum jest wiele pracy — mówi Ewa Wrochna. — Staramy się, aby turysta poczuł prawdziwą wieś, zapach ziół i kwiatów. Na imprezy zapraszamy twórców ludowych, organizujemy pokazy ginących zawodów, uruchamiamy wiatrak z Wodzian. Pokazujemy tajemnice ciesielki. Poza tym prowadzimy działalność naukowo-badawczą i wydawniczą, w Salonie Wystawowym organizujemy wystawy.
Skansen nie zamyka się na nowości. Dotyczy to np. prezentacji zdjęć i dokumentów w technice 3 D i na ramkach cyfrowych. Można je obejrzeć na wystawie.
— Przyjeżdżamy tu z żoną na jarmarki chłopskie — mówi Andrzej Fabisiak, zastępca dyrektora teatru im. Stefana Jaracza. — Szukamy pamiątek, swojskiego chleba, kiszonych ogórków i smalcu.

Cygański wóz zagrał w "Papuszy"

W roku 2012 teren Parku Etnograficznego wzbogacił się o dwie ścieżki edukacyjne. Zakończono budowę kopii stodoły ze wsi Bramka. Przeprowadzono remont kapitalny chałupy z Bartążka. Współorganizowano dożynki. W maju, w ramach Europejskiej Nocy Muzeum, zaprezentowano muzeum w scenerii nocnej podczas "Nocnego wsi podglądania". Zwiedzający mogli zaśpiewać z Cyganami, dać datek żebrakowi, wziąć udział w zabawie ludowej. Impreza "Czysta woda zdrowia doda" dotyczyła higieny dawnej wsi. W Salonie Wystawowym można było obejrzeć, jak współcześnie żyją Indianie Bora z Peru. Stowarzyszenie Przyjaciół Mazur z Niemiec podarowało muzeum XIX-wieczną Biblię i fisharmonię.
W 2012 roku skansen odwiedzały wielokrotnie ekipy filmowe kręcąc zdjęcia do filmów dokumentalnych. Muzealny wóz cygański "zagrał" w filmie "Papusza". Działalność muzeum jest doceniana. W roku 2009 otrzymało prestiżową nagrodę im. Oskara Kolberga, a w 2012 – nominację w konkursie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Nulturalnego Sybilla za projekt Konserwacja i uruchomienie wiatraka typu koźlak z Wodzian.

Mnóstwo imprez na 100-lecie

Rok bieżący jest rokiem jubileuszowym. O wystawie "Historia Muzeum w różnych odsłonach" już wspominaliśmy. W czerwcu odbędą się uroczystości oficjalne oraz międzynarodowa konferencja "Popkultura i "chłop - kultura Muzea skansenowskie w XXI wieku – miejsce ochrony kultury ludowej, a może park rozrywki". Wydana też będzie monografia muzeum.
— A poza tym wiele imprez i innych wydarzeń, na które serdecznie zapraszam — podsumowuje Ewa Wrochna. — Mam nadzieję, że do 16 kwietnia, kiedy wejdą tu turyści, błoto już wyschnie.

Ceny biletów:
* bilet normalny - 12,00 zł
* bilet ulgowy (młodzież szkolna, studenci, emeryci i renciści, osoby niepełnosprawne, nauczyciele, karta Euro 26, dzieci z domów dziecka) - 6,00 zł
* bilet rodzinny (dwie osoby dorosłe + 2 dzieci do lat 16) - 28,00 zł
* bilet dla mieszkańców Olsztynka - bilet spacerowy (sprzedawany na pół godziny przed zamknięciem muzeum) - 3,00 zł
* przewodnik w języku polskim (grupy do 40 osób) - 50,00 zł
* Dzieci do lat 7 wstęp bezpłatny
Władysław Katarzyński