Grunwald: Tu rosła "Lipa Jagiełły"

Dziedziczny majątek ziemski Ostrowite (niem. Ostrowitt, po 1938 r. Osterwitt) powstał wśród ponad dziesięciu wsi, na obszarze 1440 włók, nadanym w 1321 roku przez mistrza krajowego Fryderyka von Wildenberga Piotrowi z Leszcza (Bażyńskiemu), Heinemannowi i Konradowi von Wansenom i ich przyjaciołom, na ziemi sasińskiej. Właściciele majątku mieli obowiązek wystawienia trzydziestu zbrojnych na wypadek wojny.

Nazwa wsi rycerskiej Ostrowite wywodzi się od nazwy macierzystego osiedla w Ziemi Chełmińskiej XIV-wiecznych osadników. W 1359 r. Piotr Bażyński w zamian za m. in. włóki w Ostrowitem otrzymał włości w Elgnowie. Wzmiankuje się, że w 1627 roku Fryderyk Biliński kupił część Ostrowitego od Nickela Bilińskiego. Według księgi gruntowej (po 1775 r.) wieś była założona na prawie magdeburskim. Z czasem majątek stał się własnością rodu Finck von Finckenstein. W wyniku upadłości w 1831 roku posiadłość została zlicytowana i za kwotę 3293 talarów reńskich przeszła w ręce burgrabiego i hrabiego Leopolda zu Dohna-Reichertswalde, wywodzącego się z Markowa koło Morąga.

Znaleziska dla pruskiego króla

23 lipca 1842 roku król pruski Fryderyk Wilhelm IV spotkał się w Olsztynku z przedstawicielami szlachty i mieszczan z powiatów: ostródzkiego, nidzickiego i morąskiego. Po przyjęciu von Morstein, właściciel dóbr Ostrowite-Łodwigowo, na terenie których toczyła się bitwa pod Grunwaldem, przekazał królowi kilka znalezisk z pobojowiska. Na marginesie: nazajutrz król udał się przez Stębark na pole bitwy, gdzie wspiął się na ruiny kaplicy i obejrzał jamy znajdujące się w pobliżu stawu, w których mieli spoczywać polegli rycerze.
W 1871 roku majątek Ostrowite wraz z gorzelnią należał do niejakiego Fritze, który był panem na 1617 morgach (pola uprawne – 1096 mórg i odpowiednio: łąki – 223, pastwiska – 73 i lasy – 225). Na początku XX wieku (1903) właścicielem gorzelni był Otto Nolte.

Podczas plebiscytu w 1920 roku we wsi Ostrowite tylko troje mieszkańców na 157 głosujących oddało głosy za Polską, zaś we dworze jedna osoba na 60 biorących udział w głosowaniu. W 1928 roku sołtysem Ostrowitego został nieznany z imienia Kierzinowski. W 1939 roku było we wsi 65 gospodarstw, mieszkało w niej 286 osób, z tego 226 było zatrudnionych na roli i w gospodarce leśnej, 21 w przemyśle i rzemiośle oraz 3 w handlu i transporcie. Majątek ziemski do 1945 roku był w posiadaniu właścicieli tzw. resztówki: Friedricha Kerstena (wcześniej noszącego nazwisko Koslowski) i Juliusa Pricka. Pierwszy z nich od 1930 roku pełnił równocześnie funkcję sołtysa.

Ostrowite. Fragment planu miejscowości wg stanu sprzed 1945 roku. Budynki: nr 18 – oberża O. Tejcherta, nr 40 – dom F. Kerstena (Koslowskiego), nr 41 – dom Juliusa Pricka. Obok park, w którym rosła „Lipa Jagiełły”. Rys. Otto Kersten. Źródło: „Osteroder Zeitung”, Folge 72.
Ze zbiorów autora

Śniadanie pod lipą

"Lipa Jagiełły" znajdowała się w parku dworskim blisko drogi wiejskiej w Ostrowitem. Stare drzewo w źródłach niemieckich datowano w przybliżeniu na 600 lat. Natomiast w polskim wykazie pomników przyrody z 1968 roku wiek lipy określa się na około 350 lat. W tym samym rejestrze podano również jej wymiary: obwód 630 cm i wysokość 25 metrów. Miejscowa legenda głosi, jakoby po bitwie pod Grunwaldem pod tą lipą król polski Władysław Jagiełło jadł śniadanie. Lipa była spróchniała i wydrążona tak, iż w jej środku mieściły się dwie osoby. Rozszczepione części pnia utrzymywały w całości żelazne obręcze. Przy czym pień był tak gruby, że aby go objąć ramionami trzeba było trzech mężczyzn.

Pęka obręcz, drzewo pada

Z inicjatywy prof. dr. Haeckela, z ostródzkiego gimnazjum im. Cesarza Wilhelma, w 1937 roku uznano drzewo za pomnik przyrody. Przed 1945 rokiem latem pod lipą odbywały się niedzielne nabożeństwa z akompaniamentem zespołu puzonistów. Metalowe obręcze podtrzymujące pień z czasem opadły, Mimo to "Lipa Jagiełły" nadal stała. Dawni mieszkańcy wsi potrafili ją odnaleźć jeszcze w 1988 roku. Potem czas zrobił swoje i "królewskie" drzewo rozpadło się. Stary park zarósł pokrzywami. Nie zachowało się też do naszych czasów zabudowanie dworskie.

Ryszard Kowalski, Gazeta Ostródzka