Różnowo k. Iławy: Pomnik ze sfałszowanym podpisem

Jadąc z Kamieńca, gdzie do dzisiaj stoją ruiny pałacu Fincensteinów zwanego niegdyś pruskim Wersalem, do powiatowego kiedyś Susza, miniemy niewielką wieś Różnowo. Jej najstarsza zapisana nazwa występowała w postaci Ort Rosenowe (obszar Rosenowe).

Mimo iż zachowany dokument lokacyjny Różnowa wydany przez kapitułę pomezańską sołtysowi Hermanowi pochodzi z roku 1361, to jednak Różnowo założono najpewniej przed 1319 rokiem. Potwierdza to kolejny dokument, w którym jako świadka lokacji villa Liebenau (wsi Lubnowo) wymieniony został z imienia i nazwiska oraz funkcji Ludwig von Rosenowe, zasadźca i sołtys Ort Rosenowe.

Innym dowodem na wcześniejsze istnienie wsi jest zawarta w akcie lokacyjnym z 1361 roku wzmianka o istnieniu w tym czasie w Różnowie kościoła, który siłą rzeczy musiał być zbudowany wcześniej.
Kościół stał na wzgórzu po lewej stronie drogi z Susza, przy kościele znajdował się cmentarz, kościół uległ zniszczeniu w nieznanych okolicznościach prawdopodobnie podczas wojen szwedzkich w XVII wieku. Po zniszczeniu kościoła od 1700 roku wieś należała do parafii Kamieniec, a od 1808 roku podlegała znajdującemu się w Kamieńcu urzędowi gminnemu oraz urzędowi stanu cywilnego.

Wojna polsko–krzyżacka z 1410 roku i późniejsza wojna głodowa najprawdopodobniej oszczędziły Różnowo, gdyż wieś ta nie została po spustoszeniach wojennych włączona do obszaru domen lennych Zakonu, lecz nadal pozostała wsią chłopską.
Mieszkańcy Różnowa znani byli w okolicy ze swej pracowitości i zapobiegliwości. Dzięki temu na przełomie XIX i XX wieku po obydwu stronach drogi z Susza do Kamieńca powstały bardzo ładne domy stawiane z czerwonej cegły i kryte czerwoną dachówką. We wsi znajdowało się 7 gospodarstw o pow. od 1,5 do 2 łanów, 5 gospodarstw 1-łanowych, 4 gospodarstwa półłanowe i 9 gospodarstw pięciohektarowych. Na skrzyżowaniu dróg stała karczma należąca do Finckensteinów, dzierżawiona do roku 1930 przez rodzinę Krebsów.

We wsi znajdowała się też mleczarnia, ale upadła w roku 1930 na skutek konkurencji ze strony silnie rozwiniętego przemysłu mleczarskiego w pobliskim Suszu.
W rozwijającej się gospodarczo wiosce na placu po byłym kościele wybudowano jednoklasową szkołę, przed I wojną uczył w niej Max Brach, jego następcami byli Otto Bahlo i Arthur Ziehmann.

Po pierwszej wojnie światowej na placu pokościelnym w sąsiedztwie starego cmentarza, mieszkańcy Różnowa ufundowali pomnik ofiar I wojny światowej. Po 1945 roku usunięto z pomnika starą inskrypcję poświęconą mieszkańcom Różnowa poległym podczas I wojny światowej i w jej miejsce umieszczono tablicę z napisem: „Bojownikom poległym w walce o Polskę Ludową cześć”.
Tablica (na zdjęciu obok) do dzisiaj sławi i chwali dzielnych obrońców władzy ludowej z gminy Susz.
Wiesław Niesiobędzki

Fragment książki ”Pomezania, dzieje miast i wsi, zabytki, pejzaż i kultura pow. iławskiego”.