Ełk: „Cypel” – widok na Jezioro Ełckie

Z małego półwyspu wcinającego się w jezioro mamy wspaniały widok na rozłożone nad brzegiem jezioro oraz na most i wyspę zamkową. Zamek, wieś i miasto zawdzięczają swoje powstanie oraz kształt obecności jeziora. Bez zrozumienia jego roli nie można zrozumieć usytuowania zamku, kształtu wsi (ulicówka nad brzegiem jeziora) oraz oryginalnego kształtu miasta (brak rynku). Jezioro Ełckie należy do ośmiu najgłębszych jezior w Polsce, miejscami jego głębokość osiąga ponad 55 metrów. Powierzchnia natomiast liczy 400 hektarów. Przewężenie rozdziela jezioro na część północną (Małe Ełckie) i południową (Duże Ełckie).

Krzyżacy budują zamek

W przewężeniu znajdowała się niegdyś wyspa (obecnie most łączy półwysep z miastem), na której Krzyżacy, korzystając z naturalnych walorów obronnych miejsca, zbudowali zamek. Prawdopodobnie już wcześniej z tych samych względów ulokowali tu gród Jaćwingowie. Sama natura, tworząc jezioro i wyspę, zadecydowała, że w miejscu tym powstanie najpierw zamek, a wokół niego rozwinie się z czasem osada. Lokowana w 1425 roku na prawie chełmińskim wieś Ełk była ściśle związana z jeziorem. Rozłożyła się na jego wschodnim brzegu, przyjmując w ten sposób charakterystyczny dla Mazur kształt wsi ulicówki usytuowanej przy drodze biegnącej wzdłuż brzegów jeziora.
Inne mazurskie wsie zakładane były wokół małego jeziorka i przyjmowały wówczas kształt wsi okolnicy. Tak było w przypadku wsi Dąbrowskie (powiat Ełk, gmina Prostki). Jeszcze na początku XX wieku jej mieszkańcy cieszyli się w okolicy sławą porównywalną z obywatelami Wąchocka. We wsi najmądrzejszy miał być podobno stary Fryc, o którym mówiono, że to człek w świecie bywały (był dwa razy w lesie i raz na rybach).

Konie, strzelnica, restauracja

Półwysep jeszcze w XVII-XVIII wieku, znajdował się za miastem i służył do wypasu koni. Miejsce było jednak tak piękne, że szkoda go było na końskie pastwisko i od 1840 roku na jego obszarze bractwo kurkowe rozpoczęło urządzanie zawodów strzeleckich. Półwysep stał się miejscem wypoczynku. Po komasacji gruntów przestał być własnością wspólnoty i dostał się w posiadanie indywidualnych właścicieli. Z czasem zaczęła tu funkcjonować restauracja Flieggesgarten, będąca z racji swojego położenia jednym z ulubionych miejsc wypoczynku mieszkańców miasta.
Rozwijające się miasto, począwszy od drugiej połowy XIX wieku, starało się uczynić z pięknego jeziora swój atut.

Orłowicz i inni

W 1896 roku na łamach Kuriera Warszawskiego ukazał się tekst niejakiego Stanisława Dzierżawskiego (postać o nieustalonej tożsamości, być może był nim związany z Ełkiem działacz Mazurskiej Partii Ludowej Karol Bahrke) "Wycieczka kolarza na Mazury". Autor dotarł koleją do Ełku, a następnie udał się przez Olecko, Giżycko, Mikołajki, Szczytno i Ostródę do Nidzicy. Mazury według tego reportażysty to kraina przepiękna i mało wówczas w Polsce znana, choć w sensie geograficznym bardzo bliska. Potwierdzali to później inni, chociażby Mieczysław Orłowicz autor "Ilustrowanego przewodnika po Mazurach Pruskich i Warmii". Do dziś dla wielu książka ta to początek przygody z odkrywaniem Mazur.

Orłowicz w swoim przewodniku pisał: kilka kilometrów długie i dość szerokie Jezioro Ełckie daje sposobność do wycieczek żeglarskich i wioślarskich. Najładniejszy widok na miasto oraz na jezioro rozciąga się ze wzgórza na północ od miasta, gdzie stoi wieża wodna. Po drodze należy zwiedzić leżący na skraju miasta zakład Vogla (Vogels Garten), gdzie na wielka skalę prowadzona jest hodowla kwiatów, jarzyn, drzewek owocowych, szczepów i nasion.