Ełk: Brama Niemiecka

Przekształcenie się miasta ze wsi położonej na brzegu jeziora nadało mu charakterystyczny kształt. Miasto ciągnęło się wzdłuż wschodniego brzegu Jeziora Ełckiego i w zasadzie składało się z jednej ulicy, zwanej Główną, która miała prawie dwa kilometry długości. W części środkowej rozszerzała się, tworząc jakby plac rynkowy. Ponieważ ulica Główna była długa, ze względów praktycznych jej poszczególne odcinki dostawały z czasem swoje nieoficjalne nazwy. Odcinek przy kościele nazywano po prostu „rynkiem”, a fragment przylegający obecnie do rogu ulic Wojska Polskiego i Mickiewicza (od strony wieży ciśnień), gdzie znajdowały się m.in. mieszkania ełckich nauczycieli, nazywano Groblą Filozofów. Aż do XIX wieku zabudowania ełczan dochodziły do jeziora. Dopiero na początku XX wieku uporządkowano zabudowę nad jeziorem, wytyczono promenadę i zbudowano nowy most na wyspę zamkową. Pomiędzy zabudowaniami ulicy Głównej wytyczono uliczki prowadzące do jeziora. Wcześniej były to raczej ścieżki i dlatego nazywały się mało oficjalnie. Przykładem mogą być: Kocia Ścieżka (obecnie Cicha) i Kąpielowa (nadal Kąpielowa).
Miasto nie posiadało murów obronnych, otaczała je palisada i oblewała woda. Od zachodu chroniło je jezioro, a od południa oblewała rzeka Ełk. Do Ełku można było wjechać przez dwie bramy. Od strony północnej Bramą Niemiecką, zwaną w XV wieku Bramą Kętrzyńską lub Garncarską, a od południa Bramą Polską. Północną granicę miasta stanowiło widoczne do dziś obniżenie terenu na wysokości Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.
Za Bramą Niemiecką znajdowało się przedmieście garncarzy. Na nim w 1895 roku wzniesiono wieżę ciśnień.
W 1669 roku Ełk uzyskał potwierdzenie praw miejskich. Herb miasta z tego okresu przedstawia rzymskiego boga o dwóch twarzach – Janusa. Trudno o symbol lepiej oddający charakter miasta. Ze względu na położenie przy granicy, Ełk zawsze spoglądał zarówno w stronę Prus i Niemiec jak i Polski. Z położenia tego wynikały zarówno korzyści, związane chociażby z możliwościami przynoszącego zyski handlu, jak i oczywiste problemy, o których przypominali sobie ełczanie zawsze w czasach wojennej zawieruchy.
W zamyśle Albrechta Hohenzollerna Ełk, podobnie jak pobliskie Olecko (lokowane w 1560 roku miasto z ogromnym rynkiem), miał być ośrodkiem handlu. Warto pamiętać, że po drugiej stronie granicy z tych samych powodów pojawił się wówczas Augustów (lokacja w 1557).

Przy okazji wizyty w okolicach Ełku warto obejrzeć zlokalizowany w pobliżu Prostek słup graniczny z 1545 roku z inskrypcją łacińska wymieniającą króla Zygmunta Augusta i księcia Albrechta.
Przygraniczne położenie zadecydowało o wyjątkowości Ełku i Mazur. W ciągu wieków ukształtowały się Mazury jako obszar wybitnie pograniczny, zamieszkały przez ewangelików przywiązanych zarówno do swojego polskiego dialektu, jak i panującej dynastii Hohenzollernów oraz państwa pruskiego. Współczesny historyk niemiecki Rudolf von Thadden w jednej ze swoich prac postawił prowokacyjne pytanie: Kto był Prusakiem? Na ile niemieckie były Prusy? „Janusowy” Ełk, posiadający dwa oblicza (polskie i niemieckie), znakomicie nadaje się do ilustrowania tych pytań.