Ełk: Katedra Św. Wojciecha Biskupa i Męczennika

Jak wszędzie na Mazurach z woli Albrechta Hohenzollerna w XVI wieku wprowadzono w Ełku protestantyzm. Kościół katolicki stał się świątynią ewangelicką, Ełk został tym samym pozbawiony świątyni katolickiej.
Dopiero w XIX wieku katolicyzm zyskał w Ełku większą liczbę wyznawców. Miało to związek z rozwojem miasta i napływem nowych mieszkańców, wśród których byli także katolicy.

Do 1853 r. opiekę nad tutejszymi katolikami sprawowali kapłani ze Świętej Lipki. Misyjną działalność prowadził tu ks. Michał Trzaskowski. W 1851 roku, dzięki staraniom biskupa Ambrożego Geritza powstał na Warmii Związek Świętego Wojciecha wspomagający katolików rozproszonych w diasporze. Rok później, dzięki wsparciu Związku Świętego Wojciecha, w Ełku powstała stacja duszpasterska. O jej powstanie starali się członkowie tymczasowej rady kościelnej, w skład której wchodzili: Ludwig Jeske, Józef Piekarski, Wawrzyniec Niebrzydowski. Pierwsze nabożeństwa odprawiano początkowo w domu Piekarskiego. W 1853 katolicy ełccy (znów dzięki wsparciu Związku św. Wojciecha) zakupili gospodarstwo i sześć morgów ziemi przy Placu Pastuchów, tam, gdzie niegdyś zbierało się bydło wypędzane przez ełczan na pastwiska. Dom przerobiono na kaplicę i poświęcono w 1854 roku Świętemu Wojciechowi, a w pobliżu założono cmentarz katolicki. Po kaplicy nie ma już nawet śladu, pozostałości cmentarza do dziś możemy oglądać przy ulicy Pięknej.

Mała placówka duszpasterska rozwijała się szybko. W Ełku osiedlali się katoliccy urzędnicy, kupcy i rzemieślnicy. Sporą grupę stanowili też polscy robotnicy sezonowi, których w Ełku i okolicy nie brakowało w okresie żniw i jesiennych prac w polu. Proboszczem misyjnym był w Ełku Jan Langkau, dzięki któremu w 1871 roku biskup warmiński Filip Kramentz podniósł placówkę do rangi parafii. Kapliczka okazała się wówczas za mała. W 1893 roku katolicy otrzymali położony nad rzeką duży plac przy ówczesnej ulicy Yorckstrasse (obecnie Kościuszki), gdzie istniał już ogród parafialny, na którym z czasem wybudowano kościół.
Kanonicznie parafię erygowano 31 marca 1871 roku. Kościół św. Wojciecha został wzniesiony w latach 1893-1895. Stało się to dzięki pomocy Stowarzyszenia Świętych Bonifacego i Wojciecha zajmującego się wspieraniem ośrodków katolickich poza obszarami zwarcie zamieszkiwanymi przez katolików. Świątynia została konsekrowana w październiku 1903 roku.

Kościół nosi cechy neogotyku. Korpus świątyni jest trójnawowy i czteroosiowy. Od strony kruchty widzimy trójkondygnacyjną wieżę na planie kwadratu. Prezbiterium flankowane jest dwiema zakrystiami, korpus, prezbiterium i wieża oszkarpowane są szkarpami uskokowymi. W pierwszej kondygnacji wieży umieszczono portal zamknięty łukiem ostrym. Ściany boczne tej kondygnacji ozdobiono ostrołukowymi, tynkowanymi blendami. Wieża kościelna została nakryta hełmem stożkowym zwieńczonym krzyżem. Korpus główny świątyni nakryty został dachem dwuspadowym, prezbiterium i zakrystie dachem trójpołaciowym.

We wnętrzu kościoła znajdują się trzy ołtarze. Ołtarz główny wieńczy rzeźba Jezusa Ukrzyżowanego. Dwa ołtarze boczne, poświęcone Maryi, ufundował Joachim Skibowski z Ełku. Wnukiem Joachima jest urodzony w Ełku w 1925 roku Klaus Otto Skibowski, bliski współpracownik Konrada Adenauera i rzecznik współpracy polsko-niemieckiej. Klaus jest między innymi autorem książki Wolken über weitem Land - Eine Familiengeschichte aus Masuren.
Wspaniałym proboszczem parafii św. Wojciecha był w latach 1919-1945 wspomniany Karl Fox. Po II wojnie światowej pozostał w mieście i nadal sprawował opiekę duszpasterska zarówno nad swoimi starymi parafianami, jak i ludnością napływową. Dzięki przytomności umysłu i paru butelkom mszalnego wina zdołał uchronić kościół i plebanię przed rozszabrowaniem. W nieludzkich i antychrześcijańskich czasach ksiądz Fox pozostał człowiekiem i chrześcijaninem.