Podmrągowskie ekotony, czyli gdzie mazurskie ptaki zimują

2015-02-10 12:31:17 (ost. akt: 2015-02-11 11:11:16)
Wspólna biesiada bogatek

Wspólna biesiada bogatek

Autor zdjęcia: Maria Olszowska

Tereny podmiejskie są ekotonami, obszarami szczególnymi, stanowiącymi strefy przejściowe między sąsiadującymi ekosystemami (lasy i łąki, pola uprawne i łąki, jeziora, lasy i łąki). To tereny, na których żyją przedstawiciele sąsiadujących z sobą biocenoz.

Niezwykłość tych obszarów przejawia się w bogactwie zwierząt i w bogactwie roślin widocznych najwyraźniej wiosną i latem. Zimą najłatwiej obserwować ptaki. Jest ich wprawdzie mniej i nie śpiewają tak różnorodnie jak wiosną, ale nie otacza nas zupełna cisza, bo towarzyszy nam „sikorzenie”, świergotanie, pogwizdywanie, szczebioty i ćwierkania wielu ptasich bywalców. Wszystko to mogę ob serwować w okolicach Mrągowa, gdzie podpatrywałam ptaki, uwiewcznione na zamieszczonych fotografiach.

Tegoroczna zima jest jak dotąd łagodna, ale kapryśna. Gdy się pojawi, to trochę pośnieży, trochę pomrozi, a potem znika. To trudna pora roku dla wszystkich zwierząt. Gdy nadejdą jesienne chłody, zwiastujące zbliżającą się zimę, większość ptaków odlatuje w cieplejsze okolice. Te, które pozostają, zmieniają menu i wytwarzają więcej piór puchowych, stanowiących warstwę termoizolacyjną. Ptaki zimą wyglądają jak puszyste kulki. W mroźne dni stroszą piórka. Nieliczne przylatują do nas z okolic zimniejszych od naszych. Wśród nich są takie gatunki, które możemy spotkać zimą, jak jemiołuszki i gile.

Zimowa zmiana warty


Są i takie, których przedstawicieli widzimy wprawdzie cały rok, ale jest to efekt wymiany osobników tego samego gatunku w ciągu roku (część osobników na zimę odlatuje, a w to miejsce przylatują inne). Dotyczy to na przykład kawek (Corvus monedula) i gawronów (Corvus frugilegus). Mamy więc kawki i gawrony „zimowe” i „letnie”. Sroki (Pica pica), wrony siwe (Corvus cornix) są stałymi bywalcami miast i obszarów podmiejskich, bo tutaj mogą się żywić resztkami wyrzucanymi przez ludzi. Mieszkańcami miast i ich obrzeży, w tym wysypisk śmieci, są mewy śmieszki (Chroicocephalus ridibundus). Żywią się wszelkimi odpadkami i zawzięcie konkurują z kaczkami krzyżówkami (Anas platyrhynchos) i łyskami (Fulica atra) o rzucany przez ludzi pokarm. Miejskie gołębie regularnie dokarmiane, jedzą z „ręki” swojego stałego „dokarmiacza”.

Kwiczoł lubi owoce, trznadel woli chwasty


W okolicy ludzkich siedzib, w parkach, sadach i ogrodach zobaczymy kwiczoły (Turdus pilaris). Te żarłoki szukają tutaj owoców. Lubią jabłka. Są przepięknie ubarwione. Mają popielatą głowę i kuper, kasztanowy grzbiet i czarnobrązowy ogon. Nazwa kwiczoła wywodzi się od wydawanych przez niego skrzypiących i kwiczących dźwięków. Podczas zimowych przelotów latają wielkimi stadami i siadają wysoko na drzewach. Trznadla żółtobrzucha (Emberiza citrinella) bywalca naszych sadów i ogrodów, łatwo zauważyć dzięki przewadze żółtego koloru w upierzeniu. Wierzch ciała ptaka jest rdzawobrązowy z ciemnymi plamkami. Przebywa z nami cały rok. To najpospolitszy w Polsce ptak terenów otwartych. Zimą żywi się nasionami najróżniejszych chwastów. Usłyszymy jego "di di di di dieh".

Gil szuka ciepłej zimy


Gile (Pyrrhula pyrrhula) pojawiają się u nas późną jesienią. Są to osobniki przylatujące z północno-wschodniej Europy, gdyż dla nich tamtejsza zima jest zbyt surowa. Ptaki przebywają dość licznie w parkach, lasach i ogrodach, poszukując owoców. Zarówno samce jak i samice pogwizdują diu, diu, diu lub„dy" i „ryr". To nietypowe w świecie ptasich śpiewaków (zazwyczaj śpiewają samce). Gile to ptaki o krępej sylwetce i dużej głowie. Ich dziób jest czarny, gruby, krótki, mocny i stożkowaty. Doskonały do wydłubywania nasion. Obie płcie posiadają czarny wierzch głowy, biały kuper i niebieskoczarny ogon. Ich skrzydła są długie, czarne ze skośną białą pręgą. U samca policzki i pierś mają piękną jaskrawą czerwień, a grzbiet jest niebieskawopopielaty. U samicy pierś jest bardziej blada, brązoworóżowa, grzbiet brązowoszary. Te ładnie ubarwione ptaki odlatują od nas w kwietniu. Nieliczne pozostają z nami na stale.

Wszystkie barwy jemiołuszki


Innymi naszymi zimowymi gośćmi są jemiołuszki (Bombycilla garrulus). Przylatują do nas w listopadzie z północnej Europy, Azji i Ameryki Północnej. Wyróżniają się wśród zimowych ptaków wspaniałą kolorystyką ciała. Na głowie u tych ptaków występuje długi, powiewny czub sięgający za potylicę, który jest składany i rozkładany w razie zaniepokojenia. Upierzenie ciała jest brązowoszare i gęste. Okolice oka i podgardle są czarne. Część lotek ma jasnożółte końcówki, część czarne a na części lotek znajdują się czerwone, woskowate, owalne płytki. Pióra na skrzydłach mają białe paski. Ogon jest czarny z żółtym obramowaniem na końcu. Pokrywy podogonowe są rdzawe. Dziób i nogi czarne. Śpiew jemiołuszek jest cichy, świergotliwy i wibrujący. W czasie lotu można słyszeć delikatne „sri cir", które służy do nawoływania. Jemiołuszki często żerują gromadnie na drzewach i krzewach w okolicach siedzib ludzkich, spotkać je można także w parkach. Odżywiają się owocami i są bardzo żarłoczne. Ich przysmakiem są białe „owocki” jemioły. Właśnie od jemioły pochodzi nazwa tych barwnych ptaków. „Owocki” jemioły to nibyjagody zawierające w środku właściwe owoce, nazywane zwyczajowo nasionami. Jemiołuszki trawią miąższ i skórkę owoców jemioły, ale nie trawią nasion. Dzięki temu umożliwiają rozprzestrzenianie tej rośliny na większe odległości.

Karmnikowa parada, czyli sikora bliżej ludzi


Wszyscy znamy karmnikowe łakomczuchy - sikory. To ruchliwe, zwinne skrzydlate towarzystwo. Najczęściej przylatuje na żer sikora bogatka (Parus major) i sikora modra (P. caeruleus) czyli modraszka. Bogatkę wyróżnia czarna głowa z białymi policzkami. Wierzch jej ciała jest oliwkowy, a pokrywy skrzydłowe szaroniebieskie z białym prążkiem. Spód żółty z czarną, podłużną pręgą (szerszą u samca niż u samicy). Upierzenie modraszki jest na brzuchu żółte z niewielką czarną plamą. Grzbiet jest ciemnozielony z niebieskimi przebarwieniami. Głowa jest biała z kilkoma czarnymi paskami i niebieską "czapeczką". W zimie sikory zjadają różne nasiona a w karmniku chętnie korzystają z zawieszonej słoniny. Najrzadziej widywaną jest sikora czubatka (Parus cristatus). Zimą najczęściej szuka pożywienia na ziemi. To okazja, aby się jej bliżej przyjrzeć. Poza zimą przebywa wysoko na drzewach i wtedy trudno ją zauważyć. Ma na głowie sterczący zawadiacki, zaostrzony czubek w czarno- białe plamki. W czasie wibrującego nawoływania się czubek na głowie podnosi się i opada. Ptak ma białe policzki z czarną kreską i białymi obrączkami a na podgardlu szeroki czarny śliniak. Wierzch ciała i boki są brązowawe, skrzydła i ogon szarobrązowe zaś spód jaśniejszy. Sikora jest owadożerna, ale zimą z przymusu nie gardzi nasionami. Związana jest z drzewami iglastymi, starymi sosnami i świerkami. Czubatka jest terytorialistką, przebywającą stale na wybranym przez siebie terenie. Na skraju lasu można zaobserwować sikory czarnogłówki (Poecile montanus). Są skromnie ubarwione, upierzenie na wierzchu jest brązowoszare, od spodu beżowobiałe. Na głowie widoczna jest charakterystyczna matowa czarna czapeczka sięgająca do karku.

Kowalik chodzi do góry nogami


Czasem wspólnie z sikorami do karmnika przylatuje kowalik (Sitta europaea). Po pniu drzewa ptak przemieszcza się niezwyczajnie - głową w dół. Swym potężnym dłutowatym dziobem wyciąga zdobycz ze szczelin w korze. Gromadzi zapasy poprzez wciśnięcie nasion w zakamarki kory i zagłębienia w gruncie. Posiada bogaty repertuar wokalny. Do karmnika zalatuje też sójka (Garrulus glandarius) najbarwniejsza spośród ptaków krukowatych Europy. Jest dobrze rozpoznawalna nawet z daleka po niecodziennym połączeniu ciemnej i jasnoczerwonobrązowej barwy z niebiesko-czarnym prążkowanym skrzydełkiem. Większość upierzenia jest brązowa o pastelowym, różowym odcieniu. Kuper i dolne pokrywy ogona są białe. Zaokrąglone skrzydła posiadają charakterystyczne białe lusterka i niebieskie z czarnym prążkowaniem. Czoło sójki jest białe z czarnym kreskowaniem, od dzioba ciągnie się gruby, czarny wąs, boki głowy są czerwonobrązowe, zaś sterówki i końce skrzydeł czarne. Dziób mocny, stalowoszary lub czarny. To ptak znany z tego, że w lasach alarmuje głośnym, przenikliwym, ostrym skrzekiem: "kreecz" lub "kszaach" Potrafi naśladować miauczenie kota lub piszczenie kół od wozu. Skrzeczenie sójek pełni nie tylko funkcje sygnalizacyjne dla innych sójek, ale też dla pozostałych leśnych mieszkańców.

Grubodzioby - miłośnicy działek


Karmniki odwiedzają też grubodzioby (Coccothraustes coccothraustes), choć częściej widuję je na terenie ogródków działkowych. Unikają eksponowanych miejsc i kryją się w gęstwinach krzewów, wśród których trudno je wypatrzeć. Grubodzioba łatwo rozpoznać po masywnej sylwetce, dużej głowie, krótkiej szyi i krótkim ogonie oraz potężnym, grubym dziobie, jasnym w zimie. Upierzenie w różnych odcieniach brązu i szarości, ale głowa, kuper i ogon są brązoworóżowawe.

Wróbel nasz powszedni


Naszymi całorocznymi, ćwierkającymi sąsiadami są wróble. Wróbel domowy (Passer domesticus) i wróbel mazurek zwany też polnym (Passer montanus). Ptaki te towarzyszą ludziom od czasu rozwoju rolnictwa, czyli od kilku tysięcy lat. Na pierwszy rzut oka wydaje się, że wróble to szaro ubarwione ptaki. Pozory mylą, bo oba gatunki są ładnie wykolorowane. Wierzch ciała samca wróbla domowego jest brązowy z ciemniejszymi paskami a spód szary. Policzki też szare, oddzielone brązową pręgą od szarego wierzchu głowy. Na podgardlu występuje czarny śliniak. Na policzku w odróżnieniu od mazurka nie ma czarnej plamki, a na skrzydle jest tylko jedna biała pręga, u mazurka dwie. Samice wróbla domowego są szarobrązowe, na grzbiecie paskowane, nad okiem mają jaśniejszą brew. Mazurek jest nieco mniejszy od wróbla domowego. Samiec i samica są jednakowo ubarwione. Wierzch ciała mazurka jest brązowokasztanowy a spód szary. Wszystkie wróble posiadają szeroki, mocny dziób. Są ziarnojadami, zjadają nasiona zbóż i innych roślin a okresowo także owady. Oba gatunki są chronione.W niektórych regionach Polski wróble są rzadkością. Cieszmy się, że w Mrągowie i okolicach jest ich dużo.

Dzięcioł w drzewo stuka...


Na skraju podmiejskiego lasu wysoko na sośnie kuje dzięcioł czarny (Dryocopus martius). Jego ciemne upierzenie pięknie połyskuje. Samiec posiada na głowie czerwoną „czapeczkę” sięgającą do karku zaś samica wąską, czerwoną przepaskę. Ten dzięcioł jest największym dzięciołem w Europie. Długość jego ciała sięga do 45–50 cm, rozpiętość skrzydeł do około 75–76 cm zaś długość dzioba dochodzi do 5 cm. Jest głównie owadożerny, ale nie gardzi pokarmem roślinnym. Jego lot jest prostoliniowy powolny z nieregularnymi uderzeniami skrzydeł, zaś głos kwilący i wibrujący. Występuje w całej Polsce, ale nie jest licznym ptakiem lęgowym. Podlega ścisłej ochronie. Częstym dzięciołem jest dzięcioł duży (Dendrocopos major). Średniej wielkości ptak o biało-czarnym ubarwieniu z czerwonym podogoniem. Samiec ma czerwoną plamę na potylicy, której pozbawiona jest samica. Kuper i ogon, skrzydła, grzbiet i wierzch głowy są czarne. Czarny pas ciągnie się też od dzioba w kierunku piersi. Drugi otacza górną część szyi. Dzięcioł posiada mocny, dłutowaty, ciemnoszary dziób. Czepne nogi dostosowane są do siadania na pionowych pniach, dwa palce są skierowane ku przodowi a dwa ku tyłowi. W okresie zimowym głównym pokarmem dzięcioła są nasiona sosnowe. By je wydobyć ptak rozkuwa szyszki i wtyka w szczelinę pnia stale w tych samych miejscach, które nazywamy "kuźniami". W karmniku dzięcioły chętnie jedzą słoninę i dziobią nasiona z kul pokarmowych.

Pełzacz też stuka, ale ciszej


W lesie można czasem usłyszeć chrobot obrywanego korka i delikatne postukiwania. Myli się ten, kto sądzi, że to odgłos kującego dzięcioła. Bo oto na wysokości naszych oczu okrążając pień, wspina się z dołu do góry pełzacz leśny (Certhia familiaris), ptak osiadły, niewielki (długość ciała ok. 14 cm) o smukłej sylwetce. Jego grzbiet ma doskonale maskującą barwę brązową nakrapianą jaśniejszymi plamkami. Brzuch ptaka jest jasny. Pełzacz posiada silne palce o długich pazurach oraz potężne sterówki, którymi się podpiera, chodząc po pniu drzewa. Zimą żywi się nasionami, ale od wczesnej wiosny staje się mięsożercą. Zakrzywionym cienkim dziobem bez trudu wydłubuje larwy oraz poczwarki spod odstającej kory. Pośród drzew świerkowych myszkuje oliwkowozielony mysikrólik zwyczajny (Regulus regulus). Ma krępą, okrągłą sylwetkę, dużą głowę i krótki, szydłowaty ogon. Przez ciemniejsze skrzydła przechodzą dwie białe pręgi na brzegach lotek. Mysikrólik poszukuje tutaj poczwarek, larw owadów, pająków i innych bezkręgowców. Znakiem rozpoznawczym zarówno u samca jak i samicy jest żółta kreska na oliwkowozielonej głowie. Ptak jest niezwykle wytrzymały na mróz, potrafi nieruchomo siedzieć na gałązi przez wiele godzin.

Szczygieł z czerwoną twarzą


Na kłujących uschniętych chwastach, na polach i ugorach małymi stadami ucztują szczygły (Carduelis carduelis). Te niewielkie ptaki należą do najładniej i najjaskrawiej upierzonych europejskich ptaków. Ich charakterystyczną cechą jest czerwona "twarz" (maska), kontrastująca z czarnym wierzchem głowy i pręgą za uszami oraz z białymi policzkami. Grzbiet jest beżowy, skrzydła są czarne z szerokim żółtym pasem przez środek, kuper i brzuch białe, ogon czarny. Stosunkowo długie nogi są ułatwieniem podczas żerowania na kłujących roślinach. Szczygieł odzywa się przyjemnym szczebiotem. W pobliżu ludzkich osad chętnie przebywają dzwońce zwyczajne (Chloris chloris). Dzwoniec to krępy ptak wielkości wróbla również z grubym stożkowatym dziobem. Jest oliwkowozielony z żółtą wstawką na skrzydle i skraju ogona. Samica jest bardziej brunatnooliwkowa. Zimą dzwońce zbierają się w stada żerujące na nasionach chwastów, zjadają owoce dzikiej róży, śnieguliczki, jarzębiny oraz zasuszone owoce jeżyn. Na terenie ogródków działkowych wyjadają nasiona żywotników. Na obszarach podmiejskich polują także ptaki drapieżne. Wysoko na niebie dopatrzymy się sylwetki kraczącego kruka (Corvus corax) a na drzewie czatującego myszołowa zwyczajnego (Buteo buteo). Upierzenie tego drapieżnika jest zmienne, jednak na naszych terenach najczęściej występują osobniki ciemnobrunatne . W locie na piersi ptaka widać jasną plamę w kształcie podkowy. Pięknym drapieżnikiem jest jastrząb gołębiarz (Accipiter gentilis). Dorosłe osobniki mają wierzch ciała szaropopielaty, a spód jasny w poprzeczne, szare, faliste prążki, długi ogon a nad okiem charakterystyczną szeroką, białą brew. Przez większość roku jastrzębie pozostają na swoim terytorium i zwykle widuje się je pojedynczo. Podobnie jak myszołów, jastrząb wypatruje zdobyczy, siedząc wysoko na drzewie. Ptak preferuje zróżnicowane krajobrazy na styku lasu i rolniczych terenów otwartych. Przysmakiem jastrzębia gołębiarza są oczywiście gołębie, także te hodowane przez człowieka.

Dokarmiajmy, ale rozsądnie


Zima to dobry okres na obserwacje gatunków ptaków, które przebywają u nas właśnie w tym czasie. Ciepłe zimy powodują, że można nawet zaobserwować nieliczne ptaki, które pozostały z nami na zimę, choć zazwyczaj od nas jesienią odlatują (rudziki, kopciuszki). Pasjonat ornitologii na zimowych spacerach z pewnością nudził się nie będzie. Dokarmianie ptaków w tej porze roku, dostarczy obserwatorom dodatkowych wrażeń estetycznych, wszak w karmnikach można przyjrzeć się wielu ptakom z bliska. Obserwacje ich zachowań to niepowtarzalne, darmowe widowiska. Należy jednak pamiętać, aby pokarm w karmniku nie był zepsuty ani zamrznięty. Słonina musi być surowa i świeża, nie solona ani nie wędzona. Najlepiej kupić gotowy pokarm w sklepach zoologicznych i ogrodniczych, które oferują duży wybór karm sypkich, mieszanek dla ptaków jak i karm tłuszczowych i przysmaków przygotowanych nawet dla konkretnych gatunków tych zwierząt. Dokarmiajmy ptaki zimą, aby przez resztę roku mogły skutecznie ograniczać liczbę szkodników oraz uprzyjemniać nam życie swoimi wspaniałymi koncertami.
Maria Olszowska
Autorka jest emerytowaną nauczycielką biologii. Pochodzi z Krakowa, od trzydziestu lat mieszka w Mrągowie. Wciąż odkrywa piękno Mazur i chciałaby zachęcić innych do poznawania cudów tej krainy




Czekamy na Wasze zdjęcia i opisy pięknych zakątków regionu, kliknij tutaj, aby dodać swój artykuł lub skontaktuj się z nami pod adresem redakcja@mojemazury.pl.
Zobacz w naszej bazie

Przewodnik lokalny

Komentarze (0) pokaż wszystkie komentarze w serwisie

Dodaj komentarz Odśwież

Dodawaj komentarze jako zarejestrowany użytkownik - zaloguj się lub wejdź przez FB

Polecamy