Mazury: Czy w grodzisku pod Ełkiem mieszkał wódz Jaćwingów?

Skomack Wielki to kopalnia mazurskiej historii. Nie tylko dlatego, że to miejsce urodzenia Michała Kajki, ale także z powodu tego, co kryje się pod ziemiąw okolicach tej wsi w powiecie ełckim.
— Przybory toaletowe, noże, przęśliki (gliniane elementy wrzeciona — igły hakowe, które przytrzymywały nitkę), liczne ozdoby, części stroju, fragmenty sprzączek, brązowe zapinki do spinania szat... — wylicza dr Anna Bitner-Wróblewska z Państwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie, nadzorująca prace archeologiczne w Skomacku. — Znaleźliśmy kilkadziesiąt różnych zabytków z metalu, gliny, a także siedem całych naczyń ceramicznych z V i VI wieku. Te przedmioty są cenne przede wszystkim z chronologiczne punktu widzenia. Pokazują, w jakim czasie ludzie zamieszkiwali te tereny.

Skomack, Skomętno, Skomand?

Archeolodzy pojawili się w Skomacku wiosną ubiegłego roku. Zainteresował ich tzw. ostrów — malowniczo usytuowany pagórek, otoczony jeziorami i bagnami.
— Takich górek na Mazurach i Suwalszczyźnie jest wiele, ale tutaj dochodziła jeszcze sama nazwa — mówi Anna Bitner-Wróblewska. — Skomack, a także pobliskie Skomętno, mogą sugerować, że miejsca te mają związek z imieniem jednego z jaćwieskich wodzów — Skomanda.
Pieniądze na badania otrzymali w ramach polsko-norweskiej inicjatywy nowoczesnego konserwatorstwa archeologicznego „Archeologia Jaćwieży” i zabrali się do ciężkiej pracy.
— Musieliśmy zrobić przekop przez wał ziemny grodziska — mówi archeolożka. — To zadanie zwyczajnie trudne fizycznie, bo trzeba było wszystko przekopać, ale pozwoliło ustalić chronologię budowy.
Czy to właśnie w grodzisko w Skomacku należało do Skomanda? Ostrów nie odsłonił jeszcze wszystkich swoich tajemnic.
— Na razie nie mamy pewności, czy gród w Skomacku był grodem wodzowskim, ale materiał, który tam zebraliśmy, może zawierać kilka niespodzianek. A to przecież dopiero początek badań w tym terenie — mówi archeolożka.
Badania już teraz pokazały jednak, że „górka” kryje wiele tajemnic. Dawny gród bałtyjski z X wieku zamieszkiwali najprawdopodobniej Jaćwingowie. U jego podnóża jeszcze wcześniej, bo w V-VI wieku istniała osada. To właśnie tam znaleziono przedmioty codziennego użytku, świadczące o „gościnności” Jaćwingów.
— Charakter tych przedmiotów sugeruje, że najprawdopodobniej odwiedzili ich pobratymcy z Mazur Zachodnich — Galindowie — tłumaczy dr Anna Bitner-Wróblewska.

Wróżenie z dna jeziora

Znalezione przedmioty zostały przetransportowane do Państwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie, gdzie poddawane są badaniom i konserwacji. Do Skomacka ekipa archeologiczna wróci wiosną. Wtedy planowane są badania palinologiczne. Co to takiego?
— Zamierzamy przebadać dno jeziora Orzysz — mówi dr Bitner-Wróblewska. — Kolejne jego warstwy dadzą nam odpowiedź, jak człowiek w bliższej i dalszej okolicy jeziora użytkował ten teren: czy są ślady odlesiania, czy były uprawy, kiedy było załamanie osadnictwa. To wszystko można wyczytać z dna i pozwoli nam to dokładniej poznać historię osadnictwa na tym terenie.
Wracać na pewno jest po co.
— Mamy podejrzenia, że nawet już w VII wieku p.n.e. funkcjonowała tam osada obronna — mówi Anna Bitner-Wróblewska.
Łukasz Wieliczko