Drzewa w mazurskim zimowym pejzażu

Zima to czas wyciszenia i chłodnego spokoju w przyrodzie. Puszysta, śniegowa kołdra okrywa zamarznięte pola i łąki. Mistrz Mróz srebrzystą szadzią otula drzewa i ozdabia gałęzie soplami lodu, zwisającymi niczym stalaktyty. Na uschnięte suchciele naniza koraliki, które wyglądają jak szlifowane brylanty. Na ściętych lodem jeziorach wyczarowuje kunsztowne pióropusze i kwiaty.

Igły czy liście - oto jest pytanie

Z wszechobecną bielą kontrastuje zieleń świerków i sosen. Zimozielone drzewa szpilkowe posiadają liście w postaci igieł, przystosowanych w swojej budowie do przetrwania trudnych zimowych warunków. Na przykład igły sosny są okryte woskiem, grubą skórką i warstwą komórek tkanki mechanicznej o grubych ścianach. Aparaty szparkowe znajdują się w zagłębieniach po to, aby dostające się do nich mroźne powietrze „po drodze” się ogrzało. Dodatkowo mała powierzchnia igieł gwarantuje, że sosna w zimie nie marznie. Drzewa liściaste mają delikatne, cienkie blaszki liściowe o dużej powierzchni. Pozostawienie ich na zimę, groziłoby przemarznięciem, dlatego jesienią liście są zrzucane. Drzewa pozbawione listowia wyglądają inaczej niż z gąszczem liści. Czasem trudno w nich dopatrzeć się drzew, dobrze nam znanych. Ich szarości odcinają się od bieli śniegu i zaciekawiają odmiennością. Spacerowicze mogą spróbować odgadywać gatunki nagich drzew. A nie jest to łatwe zadanie, bo rośliny zazwyczaj rozpoznajemy po liściach, kwiatach i owocach... Brak liści uwidacznia jednak ważne szczegóły, dotyczące pokroju drzewa, takie jak rozmiar, kształt korony, budowa i grubość pnia, kształt oraz układ konarów i młodych gałęzi. Pokrój drzewa wystarczy do rozpoznania gatunku nawet z dużej odległości. Przyjrzyjmy się charakterystycznym cechom pokroju niektórych pospolitych drzew w stanie bezlistnym.

Potężny jak dąb

Dąb szypułkowy (Quercus robur) to drzewo o dużych rozmiarach i potężnej sylwetce. Pień ma gruby i nisko rozwidlony. Konary także grube, nieliczne i rzadko rozstawione, powyginane. Liczne gałązki raczej się nie zwieszają i są powyginane nieregularnie i kanciasto. Piękny jesion wyniosły (Fraxinus excelsior), drzewo wysokie z grubym, prostym pniem rozgałęzionym od połowy wysokości. Dolne konary początkowo biegnące niemal poziomo, potem prawie pionowo odbijają w górę. Gałązki grube i sztywne, długie, lekko łukowato wygięte i wzniesione przy końcach, w górnych partiach korony tworzą gęste wiechy. Kasztanowiec zwyczajny (Aesculus hippocastanum) zwany niepoprawnie kasztanem osiąga dość duże rozmiary. Pień ma gruby, często lekko skręcony, zazwyczaj nisko rozgałęziony na konary stromo wzniesione, grube, nieregularnie powyginane. Gałęzie długie, gęste i grube, zwisają stromo w dół, przy końcach są łukowato wygięte w górę. Korona drzewa jest rozłożysta, kopulasto wysklepiona. Klon zwyczajny (Acer platanoides) rośnie niemal wszędzie, uzyskując średnie rozmiary. Jego pień jest dość gruby, nisko rozwidlony. Korona szeroka, okrągława. Konary długie, lekko łukowato wygięte lub proste, stromo wznoszące się ku górze. Gałązki się nie zwieszają.

Robinia zwana akacją

Pachnącą latem lipę każdy potrafi rozpoznać, ale zimą łatwo ją pomylić z innym drzewem. Lipa drobnolistna (Tilia cordata), może uzyskiwać bardzo duże rozmiary. Korona młodych drzew jest sercowata, a starszych zaś szeroka, kopulasto wysklepiona i zaokrąglona na szczycie. U drzew z jednym pniem bardzo rzadko rozczłonkowana. Dolne konary są falisto wygięte i nisko się zwieszają. Gałązki cienkie, delikatne, przy końcach krótkie, sztywne i gęsto rozgałęzione. Na terenach podmokłych, nad jeziorami rozpoznamy olszę czarną (Alnus glutinosa). Jest to drzewo średnich rozmiarów o dość grubym pniu skrzywionym, pojedynczym lub podwójnym. Wtedy nawet u starych drzew podwójny pień widocznym jest zwykle do samego wierzchołka. U młodych drzew korona przypomina choinkę. Na gałęziach czernieją liczne szyszeczki. Robinia akacjowa (Robinia pseudoacacia), zwana akacją osiągnąć może znaczną wysokość. Pień drzewa jest stosunkowo gruby, zawsze rozwidlony (nigdy nie utrzymuje się do samego wierzchołka). Korona parasolowato wysklepiona. Konary i gałęzie są nieregularnie poskręcane. Gałęzie nigdy się nie zwieszają. Piękną, rosochatą bardzo wysoką topolę czarną (Populus nigra) spotkamy nawet w środku miasta. Drzewo ma gruby, prosty pień pokryty licznymi odroślami i bulwowatymi naroślami, który w połowie wysokości rozwidla się na potężne konary. Korona jest dość szeroka, rozczłonkowana. Konary są grube, długie, proste, wzniesione ukośnie. Gałązki długie i proste, raczej się nie zwieszają.

Pióropusz na wierzbie

Ogłowione wierzby białe i kruche były niegdyś charakterystyczne dla polskiego krajobrazu dolin rzecznych i terenów wilgotnych. Drzewa te dobrze znoszą przycinanie i charakteryzują się ogromnym tempem wzrostu. Teraz spotykamy je coraz rzadziej. Wierzba głowiasta to drzewo z grubym i bardzo krótkim pniem, rozszerzającym się ku górze i kończącym się wyraźnym bulwowatym zgrubieniem, z którego wyrasta pióropusz prostych i długich gałęzi odroślowych wyglądających jak miotla. Brzozy brodawkowatej (Betula pendula) nikomu przedstawiać nie trzeba. Drzewo z liśćmi i bez liści każdy rozpozna bez trudu. To jedno z najpiękniejszych polskich drzew. Ma pień średniej grubości, często wygięty, bywa wielokrotny, rozwidlony w górnej części korony, która jest wąska i bywa cylindryczna. Gałązki są bardzo cienkie, u starszych drzew długie, pionowo się zwieszające.
Przy rozróżnianiu drzew w zimowej szacie warto skorzystać z terenowych przewodników do oznaczania gatunków drzew w stanie bezlistnym, w których oprócz pokroju uwzględniane są również pączki i wygląd korka pokrywającego drzewo. Oznaczanie gatunków bezlistnych drzew da wiele satysfakcji nie tylko pasjonatom przyrody. Może nawet okazać się ekscytującą naukową zabawą.
Maria Olszowska
Autorka jest emerytowaną nauczycielką biologii. Pochodzi z Krakowa, od trzydziestu lat mieszka w Mrągowie. Wciąż odkrywa piękno Mazur i chciałaby zachęcić innych do poznawania cudów tej krainy