Ełk: Kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa

Akt lokacji Ełku wspominał o czterech łanach ziemi dla plebana. Patronką pierwszego ełckiego kościoła została święta Katarzyna. W XV wieku istniała w Ełku parafia katolicka, której proboszczem w latach 1472-1473 był Paweł.

Budowa i odbudowa

Podczas reformacji na całych Prusach - a więc i w Ełku - zapanował luteranizm. Murowany kościół wzniesiony został w tym miejscu w latach 1848-1850. W latach pierwszej wojny światowej uległ zniszczeniu na skutek morderczych walk rosyjsko-niemieckich tocznych na ulicach Ełku. Odbudowany został w latach 1920-1925 w stylu neogotyckim. Kościół jest budowlą z cegły posadowioną na fundamencie z kamieni polnych. Świątynię zbudowano na planie wydłużonego prostokąta. Posiada ona trzy nawy. Od wschodu do korpusu budowli przylega pięcioboczne prezbiterium, zaś od południowego-zachodu zakrystia. Od zachodu do korpusu przylega kwadratowa w planie wieża, zwieńczona dzwonnicą. Do wieży dodano dwie podcieniowe kruchty.
Do 1945 kościół należał do wspólnoty ewangelickiej. Po II wojnie światowej, w związku ze zmianą granic i napływem ludności katolickiej, erygowano tu placówkę ku czci Najświętszego Serca Pana Jezusowego i przekazano ją księżom kanonikom regularnym. 20 listopada 1946 roku, przy kościele utworzona została samodzielna parafia. Świątynię konsekrował 27 maja 1964 roku ks. bp Józef Drzazga.

Polskie słowo boże

Ze świątynią ewangelicką związane były postacie pastorów wchodzących w skład elity naszego miasta. Niektórzy z nich zaangażowani byli w walkę o zachowanie języka polskiego na Mazurach. Czynili to przede wszystkim z troski o dotarcie do swoich parafian ze Słowem Bożym. Czynnik narodowy na Mazurach (podobnie jak w całej Europie) nabrał większego znaczenia dopiero w wieku XIX wraz z narodzinami nowoczesnej koncepcji narodu.
Wymienić tu należy przede wszystkim Jana i Hieronima Maleckich, Tymoteusza Kriegera oraz Tymoteusza Gizewiusza. Postacią ogromnie ważną dla ełczan w okresie międzywojennym był pastor Paul Rathke – aktywny działacz okresu plebiscytowego o orientacji zdecydowanie proniemieckiej.

Centrum wokół kościoła

Kościół wraz z otoczeniem zawsze stanowił ścisłe centrum miasta. Ukoronowaniem trudnego procesu odbudowy Ełku po pierwszej wojnie światowej stał się nowy ratusz oddany do użytku w październiku 1925 roku. Zrealizowano go według projektu architekta okręgowego Wilhelma Brureina. Obiekt powstał w miejscu zabudowań zburzonych w 1914 roku i sąsiadujących od północy z placem kościelnym. Od północnego zachodu
z kościołem sąsiaduje gmach tzw. starego gimnazjum – neogotyckiego kompleksu szkolnego z końca XIX wieku. Po drugiej stronie ulicy znajdował się hotel Königlicher Hof (najlepszy hotel w mieście) oraz dom handlowy braci Trojahn.
W pobliżu kościoła, w miejscu, w którym później wzniesiono ratusz, zlokalizowana była również drukarnia Wilhema Menzla. W 1840 zaczął on wydawać pierwszą na Mazurach gazetę Das Lycker Gemeinnützige Unterhaltungsblaatt. Zamieszczał w nim artykuły poświęcone regionowi i Polsce. Wydawał i redagował także polskie pismo dla Mazurów Przyjaciel Ludu Łecki (1842-1845).

Nietypowy układ urbanistyczny (brak rynku) wynika z faktu usytuowania miasta na wschodnim brzegu Jeziora Ełckiego. Szeroka ulica Wojska Polskiego (wcześniej przez bardzo długi okres nazywana po prostu ulicą Główną) pełniła funkcję rynku i tę część ulicy nazywano często po prostu „Markt” – rynek. Tu odbywały się targi, w tym miejscu celebrowano najważniejsze wydarzenia w życiu miasta. Na północ od kościoła, na wysokości Wojska Polskiego 42 znajdował się pomnik dowódcy garnizonu ełckiego w latach 1788 - 1795 gen. Johanna Heinrich von Gunthera. Z inicjatywy gen. Gunthera utworzono w Ełku Seminarium Nauczycielskie. Działało ono w latach 1800-1808, wznowiło działalność w 1902 roku.