Iława: gazownia, zajezdnia ZKM, a teraz cerkiew

2015-03-26 12:42:34 (ost. akt: 2015-03-26 12:39:13)
Iława: gazownia, zajezdnia ZKM, a teraz cerkiew

Autor zdjęcia: Mateusz Partyga

Już na początku XX wieku w Iławie produkowano gaz, który wykorzystywano m.in. w przemyśle, gospodarstwach domowych oraz do oświetlenia ulic. Gazownia mieściła się na Iławka przy obecnej ulicy ulicy Szeptyckiego 8. Od 1993 roku jest tu cerkiew św. Jana Apostoła.

Dzięki uprzejmości proboszcza parafii św. Jana Apostoła, księdza Jarosława Gościńskiego, mogliśmy zwiedzić wnętrze cerkwi i wykonać zdjęcia. Poniżej prezentujemy konserwatorski opis zabytku pochodzący z dokumentu "Aktualizacja raportu: Gminna ewidencja zabytków Gminy Miejskiej Iława" stworzonego w 2013 roku. Historię gazowni oraz niezwykły proces pozyskiwania gazu z węgla przybliża nam także Dariusz Paczkowski, iławski przewodnik terenowy.
Niestety, nie zdołaliśmy zdobyć historycznych zdjęć tego miejsca. Nie wiemy nawet, czy takie jeszcze istnieją...

[quoteBudynek technologiczny w zespole gazowni miejskiej (obecnie cerkiew greckokatolicka), ul. Szeptyckiego 8 ]

Budynek produkcyjny gazowni został zbudowany w 1899 roku na planie prostokąta. Bryła budynku jest trójczłonowa. Pierwotnie składał się ze składu węgla, piecowni i podpiwniczonej aparatowni. Pierwsza przebudowa gazowni miała miejsce w 1910 roku, powiększono wtedy budynek produkcyjny. Kolejna przebudowa miała miejsce w 1926 roku. Na nowej parceli, obok budynku odsiarczalni, powstała nowa piecownia. Obok stanął murowany komin.
W okresie II wojny światowej na terenie gazowni powstały schrony i strażnice, gdyż w tym okresie zatrudnieni tu byli więźniowie lub jeńcy wojenni. W wyniku działań wycofujących się wojsk niemieckich i działań wojennych, zabudowania gazowni zostały w znacznym stopniu zniszczone, a ich odbudowa trwała do połowy lat 50-tych XX wieku. W 1987 roku budynek gazowni został częściowo przebudowany i zmienił swoją funkcje na garaż i warsztat. Dodatkowo założono strop oraz wykonano szerokie bramy wjazdowe do wnętrza budynku, który pełnił role zajezdni autobusowej do 1992 roku. Obecnie w budynku mieści się greckokatolicka cerkiew.
źródło: "Aktualizacja raportu: Gminna ewidencja zabytków Gminy Miejskiej Iława"[/quote]

Jak w Iławie produkowano gaz


opowiada iławski przewodnik terenowy Dariusz Paczkowski

Koniec wieku XIX był dla naszego miasta okresem niezwykle ważnym. Dzięki położeniu przy szlaku handlowym z Gdańska do Warszawy oraz Grudziądza i Malborka do Iławy zaczęli napływać liczni osadnicy. Znaczący wzrost liczby ludności oraz ożywienie gospodarcze pojawiły się po otwarciu połączenia kolejowego z Toruniem, Ostródą, Malborkiem, Mławą i Brodnicą oraz wybudowaniu dróg bitych do Susza, Zalewa, Lubawy i Ostródy.
Dzięki przekształceniu miasta w ważny węzeł komunikacyjny, Iława zaczęła się nie tylko rozrastać ale i bogacić. W roku 1905 liczyła 10 tyś. mieszkańców. W mieście wybudowano gazownię, wodociągi miejskie i ratusz.

Teraz parę zdań o dziejach iławskiego gazownictwa. Teren pod budowę gazowni wybrano nieprzypadkowo trochę poza główną zabudową miasta, nad rzeką Iławka. Pierwszy, główny budynek powstał w roku 1899, chociaż pierwsze roboty pod sieć gazowniczą rozpoczęto już w 1897r. Nieco później podjęto działania w celu rozbudowy gazowni, na nowej parceli obok budynku odsiarczalni powstała nowa piecownia, a obok stanął komin. Był to rok 1926.

Dlaczego gazownia musiała powstać? Skąd ten gaz w Iławie?


Gaz, który płynie we współczesnej sieci gazowniczej to gaz ziemny, paliwo kopalne pochodzenia organicznego, które zbiera się w skorupie ziemskiej i jest pozyskiwane na skalę przemysłową. Ale nie zawsze tak było.....
Od połowy XIX wieku do lat 80. XX w. w powszechnym zastosowaniu był gaz koksowniczy zwany miejskim. Było to paliwo uzyskiwane poprzez przemysłowe wygrzewanie węgla w temperaturze 900-1100 stopni Celsjusza w specjalnie w tym celu skonstruowanym piecu koksowniczym bez dostępu tlenu. Proces ten zwany suchą destylacją węgla powoduje wydzielanie się wszystkich lotnych składników. Oprócz tego w procesie tym powstaje koks, smoła węglowa oraz woda pogazowa. Surowy gaz miejski zawiera amoniak oraz jego pochodne i siarkowodór. Ten niezwykle skomplikowany proces miał miejsce również w iławskiej gazowni. Po zakończonym procesie podgrzewania oczyszczony gaz magazynowano, a następnie był on stosowany w gospodarstwach domowych i przedsiębiorstwach. Do odbiorców był rozprowadzany siecią gazowniczą. Służył głównie do gotowania w kuchniach, oświetlania ulic oraz jako paliwo w wielu procesach przemysłowych w Iławie. W czasie międzywojnia latarnie uliczne w ilości ponad 100 sztuk oświetlały główne arterie naszego miasta. Po zakończeniu II Wojny Światowej zniszczeniu uległo ponad 50% przewodów gazowych. Nie jest tajemnicą, że większość wyposażenia iławskiej sieci wodociągowej, elektrycznej i gazowniczej została wywieziona bądź zdewastowana przez wojska radzieckie, które wycofały się z Iławy dopiero 15.06.1946r.

Dewastacja i zniszczenia były tak olbrzymie, że dopiero 10 lat później do wszystkich mieszkań w Iławie dotarł gaz. W roku 1987 budynek byłej gazowni został częściowo przebudowany i zmienił swoją funkcję na garaż i warsztaty Zakładu Komunikacji Miejskiej. Dodatkowo założono nowy strop oraz wykonano szerokie bramy wjazdowe do wnętrza budynku, który pełnił rolę zajezdni autobusowej do 1992r. Rok później stosując się do sugestii i postulatów konserwatorskich budynek został przekazany wspólnocie Parafii Bizantyjsko-Ukraińskiej.
Historia parafii to już jednak temat na oddzielny artykuł.
Mateusz Partyga


Czekamy na Wasze zdjęcia i opisy pięknych zakątków regionu, kliknij tutaj, aby dodać swój artykuł lub skontaktuj się z nami pod adresem redakcja@mojemazury.pl.
Zobacz w naszej bazie
  • Cerkiew św. Jana Apostoła w Iławie

    Cerkiew św. Jana Apostoła...

    Greckokatolicka cerkiew św. Jana Apostoła w Iławie mieści się dawny budynku gazowni miejskiej z 1899...

  • Jeziorak

    Jezioro Jeziorak

    Piąte co do wielkości i najdłuższe jezioro Polski. Jeziorak leży na zachodnich krańcach województwa warmińsko-mazurskiego,...

Przewodnik lokalny

Zobacz także

Komentarze (0) pokaż wszystkie komentarze w serwisie

Dodaj komentarz Odśwież

Dodawaj komentarze jako zarejestrowany użytkownik - zaloguj się lub wejdź przez FB

Polecamy