Dźwierzuty: Pomnik poległych z I wojny światowej

Dźwierzuty (niem. Mensguth) około 1374 roku założył rycerz Mentzel von Wildenau. W latach 1763 – 68 ewangelickim proboszczem był w Dźwierzutach Johann Samuel Gregorovius (1717–1778), autor wydanej w 1763 roku „Postylli polskiej w sobie 67 kazań zawierającej", jedynego w XVIII w. zbioru kazań ewangelickich napisanych w języku polskim.

W sierpniu 1914 roku Dźwierzuty zajęły wojska rosyjskie. Dowódca korpusu generał Nowosilcow kwaterował na plebanii ewangelickiej. Dzięki staraniom ówczesnego proboszcza Christopha Danielowskiego Rosjanie nie zniszczyli wsi. Za to w styczniu 1945 roku żołnierze radzieccy zabili w Dźwierzutach kilkunastu cywilów.

Podobnie jak w wielu warmińskich i mazurskich wsiach także w Dźwierzutach postawiono głaz upamiętniający mieszkańców parafii Dźwierzuty, którzy zginęli w czasie Wielkiej Wojny, czyli I wojny światowej. Takie pomniki stawiano powszechnie w latach 20. ubiegłego stulecia. Były one formą upamiętnienia zmarłych, ale przede wszystkim zaświadczały, za kogo ginęli Warmiacy czy Mazurzy. Takie pomniki stawiano już poległym w wojnie francusko-pruskiej 1870 roku.

Zresztą przed I wojną światową większość Mazurów było już mocno zgermanizowana. I choć gwara nadal była powszechnie przez nich używana, to nie łączono tego z polskością. W czasie plebiscytu 1920 roku w Dźwierzutach 810 głosów padło za Prusami Wschodnimi i tylko 11 za Polską. Warto jednak pamiętać, że Mazurzy i Warmiacy dokonywali swojego wyboru w lipcu 1920 roku, kiedy rosyjsko-bolszewickie wojska parły na Warszawę. I wcale nie było pewne, że Rzeczpospolita pozostanie na politycznej mapie Europy.

Zatem w centrum Dźwierzut wystawiono pomnik, a w miejscowym kościele ewangelickim (gotycka świątynia z XIV w., kilkakrotnie przebudowywana, w środku ołtarz z końca XVI w.) w specjalnej wnęce wypisano nazwiska poległych. W kiepskim stanie spis zachował się do dzisiaj (podobnie jak spisane na desce nazwiska z wojny 1870-71 roku).

Na głazie umieszczono napis: Den gefallenen Helden des Weltkrieges 1914-1918 (Bohaterom poległym w czasie wojny światowej 1914-1918). W 1970 roku na głazie umieszczono nową tablicę: "1945-1970. W DWUDZIESTĄ PIĄTĄ ROCZNICĘ POWROTU DO POLSKI. MIESZKAŃCY DŹWIERZUT". Ten napis, delikatnie mówiąc, nieco mija się z prawdą. Dźwierzuty, inaczej niż np. warmiński Olsztyn, nigdy nie były częścią Rzeczypospolitej, więc nie mogły do niej wrócić.

Ten stary i ten nowy napis były owocem propagandy minionych epok. Może na tym pomniku powinna zawisnąć nowa tablica. Wystawiona przez nowych, a poświęcona dawnym mieszkańcom Dźwierzut, którzy zginęli w czasie I wojny światowej. Można by na niej upamiętnić także ofiary czerwonoarmistów ze stycznia 1945 roku.
Igor Hrywna