Dom Georga Jacoba Steenke w Czulpie – nowe fakty

Dotarłem do nowych źródeł na temat pobytu Steenkego w Czulpie, które poszerzają naszą wiedzę na temat jego biografii i zarazem podważają stereotyp, jakoby twórca kanału mieszkał do końca życia w willi nad jeziorem Ruda Woda.
Taki stereotyp powielany jest w wielu wydawnictwach. Na przykład tygodnik „Das Ostpreussenblatt” nr 29 z 18 lipca 1964 roku pisał tak: „Na północnym krańcu jeziora Ruda Woda zbudował on (Steenke – RK) sobie w Czulpie willę z pięknym założeniem parkowym i pozostał tu do końca życia jako wierny dozorca Kanału Oberlandzkiego z osobliwymi pochylniami”. Tak pisałem o Czulpie we wspomnianym artykule z 2014 roku.

Architekt Steenke

Przypomnijmy, że Georg Jakob Steenke zmarł 22 kwietnia 1884 roku w Elblągu, przeżywszy 83 lata. W 1872 r. obchodził jubileusz 50-lecia pracy zawodowej i trzy lata później przeszedł w stan spoczynku. Warto też dodać dla jasności naszej narracji, że co najmniej od 1832 roku Steenke należał do Stowarzyszenia Architektów w Berlinie. Później był członkiem i nawet wchodził w skład zarządu Wschodniopruskiego Stowarzyszenia Inżynierów i Architektów. Podkreślić wypada, że ów drugi związek według stanu na dzień 1 września 1876 r. liczył 106 osób.
Berlińskie Stowarzyszenie Architektów od maja 1851 roku publikowało wraz z Królewsko-Techniczną Komisją Budowlaną branżowe czasopismo, poświęcone sprawom budownictwa, czyli „Zeitschrift für Bauwesen”, które powstało z polecenia Augusta barona von der Heydta, pruskiego ministra handlu, przemysłu i robót publicznych. Pismo zawierało oprócz urzędowych informacji i ogłoszeń oraz sprawozdań z prac stowarzyszenia artykuły i opracowania fachowe, w tym dot. planowanych i wykonywanych inwestycji, a także dotyczące wszelkich nowinek i rozwiązań technicznych z kraju i zagranicy. Przykładowo w numerach V-VIII „Zeitschrift für Bauwesen” wydanych 1 września 1851 roku zamieszczono pod śródtytułem „Architekten-Verein zu Berlin” m.in. informację, że w lutym tego roku, Steenke wygłosił odczyt „O budowie kanałów, kolei żelaznej i mostów łańcuchowych w Ameryce”.
Czasopismo miało też specjalny dodatek tj. Wykaz zatrudnionych państwowych urzędników budowlanych. Ze spisu urzędników dołączonego do pierwszego wydania (numery I-II z 1 maja 1851) dowiadujemy się, że Steenke był radcą budowlanym w Czulpie koło Miłomłyna (sic!) i podlegał rejencji w Królewcu. Natomiast według oficjalnego kalendarza na rok 1851 („Königlich preussischer Staats-Kalender für das Jahr 1851”) radca budowlany Steenke pełnił funkcję nadinspektora budowlanego w Czulpie k. Zalewa i zaliczał się do grupy urzędników budownictwa wodnego (Wasser-Bau-Beamte) wymienionej rejencji. Z kolei z edycji wzmiankowanego kalendarza na rok 1854 dowiadujemy się, że budowniczy kanału posiada Order Orła Czerwonego IV Klasy. Data roczna kalendarza skłania do wniosku, że odznaczenie przyznano Steenkemu na 30-lecie pracy zawodowej, które przypadało w 1852 roku.

Srebrny serwis na jubileusz Steenkego

W 1867 roku zaczął wychodzić „Wochenblatt” (dosłownie: „Tygodnik”) berlińskiego Stowarzyszenia Architektów, który w następnym roku został przemianowany na „Deutsche Bauzeitung” i stał się potem organem związków niemieckich architektów i stowarzyszeń inżynierów. Pismo zamieszczało m.in. informacje dotyczące działalności Wschodniopruskiego Stowarzyszenia Inżynierów i Architektów. W świetle notki opublikowanej w numerze 34 z 22 sierpnia 1872 roku wycieczka członków tego stowarzyszenia do Sanssouci (nie wiadomo czy chodzi o pałac w Poczdamie, czy też restaurację ogrodową pod Elblągiem – RK) w dniu 4 czerwca tego roku, dzięki obecności pań, przebiegła w bardzo miłej atmosferze. Dalej jest relacja z wycieczki do Czulpy i 4. walnego zebrania w dniach 20 i 21 lipca. Mianowicie w sobotę 20 lipca uczestnicy wycieczki zebrali się w Bogaczewie (miejscowość w pow. Elbląskim, do której można było dojechać koleją, choćby z Królewca – RK) i po spożyciu śniadania drogą przez Pasłęk pojechali do Czulpy. Tam w ogrodzie podano obiad, podczas którego wręczono prezent od stowarzyszenia - srebrną zastawę stołową radcy budowlanemu Steenkemu, który 15 czerwca (1872 r.) obchodził okrągłą rocznicę 50-lecia służby państwowej. Po radosnym obiedzie rozpoczęły się obrady walnego zebrania, z udziałem 30 członków i wielu gości, któremu przewodniczył Herzbruch. Przy czym zorganizowano przejażdżkę parowcem po jeziorze Ruda Woda, a po powrocie „wypalanie beczek z dziegciem” (mieszaninę dziegciu z alkoholem stosowano niegdyś jako płyn oświetleniowy – RK), fajerwerki i kolację w ogrodzie. O godz. 23.00 dano sygnał końca imprezy i towarzystwo udało się na spoczynek w obozowisku, przygotowanym przez kolegę Steenkego. Nazajutrz w niedzielę 21 lipca członkowie stowarzyszenia uczestniczyli w rejsie po Kanale Oberlandzkim (z Czulpy do Elbląga), zwiedzając po drodze pochylnie.

Emerytura budowniczego Kanału Elbląskiego

W numerze 74 „Deutsche Bauzeitung” z 1875 r. w dziale „Wiadomości personalne” ukazała się jednozdaniowa informacja o tym, iż radca budowlany Steenke w Czulpie koło Zalewa przechodzi 1 października w stan spoczynku. Natomiast w numerze 104 tej gazety z 1875 r. zamieszczono wiadomość: „radca budowlany Steenke z Czulpy koło Małdyt przeszedł w stan spoczynku”.
Na posiedzeniu w dniu 3 marca 1876 roku wymieniony wcześniej przewodniczący Herzbruch poinformował zebranych, że emeryt Steenke przeprowadził się do Elbląga i zgłosił swoje wystąpienie ze stowarzyszenia architektów. Po czym na wniosek zarządu jednogłośnie przegłosowano sprawę honorowego członkostwa Steenkego. Równo miesiąc później (3 kwietnia 1876) na kolejnym zebraniu przewodniczący Wiegand powiadomił uczestników o otrzymaniu od Steenkego z Elbląga (w oryginale: zu Elbing) pisemnego potwierdzenia przyjęcia do wiadomości wyboru na honorowego członka („Deutsche Bauzeitung” nr 26 i 34 z 1876).
Fakt zamieszkiwania Steenkego w Elblągu od 1876 roku pod adresem: Am Lustgarten nr 3 (dziś Plac Wolności) potwierdza również książka adresowa na ten rok (Elbinger Wohnungs-Anzeiger für 1876) wydana przez księgarnię C. Meissnera, mieszczącą się w Elblągu przy ówczesnym Starym Rynku pod nr 44. Z kolejnych książek adresowych wynika, że Georg Jakob Steenke nie zmieniał miejsca zamieszkania przez osiem lat, czyli do końca swoich dni.

Willa w Czulpie

Wróćmy do Czulpy i nasuwających się wniosków. Wiejski dworek albo podmiejską willę nad jeziorem Ruda Woda Steenke mógł zaprojektować i zapewne nadzorował jej budowę. Jednak najpewniej była to budowla rządowa – siedziba inspekcji budowlanej z mieszkaniem służbowym dla jej zwierzchnika. „W uroczo położonej miejscowości Czulpie w pięknie umeblowanym mieszkaniu (w oryginale: Wohnungs) żyje teraz Steenke i stamtąd nadzoruje cały kanał.” Tak pisał z końcem lipca 1863 r. Leon Saunier, elbląski wydawca broszury „Der Elbing-Oberländische Kanal und seine Bauwerke”. Saunier już w 1862 roku, reklamował i oferował w swojej księgarni przy Starym Rynku „właśnie wydaną” mapę kanału, autorstwa Steenkego i dlatego mógł znać osobiście najważniejszego mieszkańca Czulpy. Warto też dodać, że Saunier miał w sprzedaży (w 1863 roku) siedem różnorodnych fotograficznych widoków pochylni Buczyniec w cenie 15 gr. za sztukę.

Następcy Steenkego

Georg J. Steenke spędził w Czulpie około 25 lat, chociaż w państwie pruskim przeniesienia służbowe były ważnym elementem polityki personalnej. Stąd brak mobilności szefa inspekcji należy tłumaczyć wyłącznie jego zasługami. Gdy jednak przeszedł w stan spoczynku, musiał zwolnić służbowe lokum swojemu następcy. Był nim Leiter z Królewca, który urzędował w Czulpie jako inspektor budownictwa wodnego (Wasser-Bauinspektor) w latach 1876-1885 i został w ostatnim roku odznaczony Orderem Orła Czerwonego III Klasy z Kokardą, zaś w 1891 pracował już w Thiergartensschleuse koło Oranienburga, a mieszkał w Neu-Ruppin.
Zanim siedzibę inspekcji przeniesiono w 1905 r. do Ostródy „gospodarzami” willi nad jeziorem Ruda Woda jeszcze byli (w nawiasach udokumentowane lata pełnienia funkcji): Morgenstern (1886-1891), który przybył z miejscowości Stendal, gdzie regulował rzekę Elbę; Jacob (1891-1895), przeniesiony do Czulpy powiatowy inspektor budowlany z Demnin; Brickenstein (1898-1903) i John (1903-1905).
Na zakończenie niniejszego artykułu wypada wyrazić nadzieję, że może coś się zachowało ze srebrnego serwisu Steenkego.
Ryszard Kowalski