Kandyty to niewielka wieś sołecka w gminie Górowo Iławeckie. Jej początki sięgają czasów staropruskich. Pierwszy kościół katolicki w połowie XIV w postawili tu Krzyżacy. Jak głosi legenda - stanął na pruskim polu grzebalnym, z którego kamienie grobowe wykorzystali do wzniesienia podbudówki świątyni. Przetrwały do dnia dzisiejszego.
Kandyty (niem. Canditten/Kanditten) leżą na obszarze Wzniesień Górowskich, 31 km na północny - zachód od powiatowych Bartoszyc i 9 km na północny - zachód od gminnego Górowa Iławeckiego, przy drodze powiatowej nr 1320N w kierunku Lelkowa.
Niespokojny czas wojen
Początki miejscowości związane są z pruskimi Natangami, którzy nad znajdującą się na szlaku bursztynowym z Sambii rzeką Wałsza założyli osadę „Cathitet” („cath” w ich języku oznaczał bród rzeczny, natomiast „itet”- pole, wieś, osadę.)
Po podboju Prusów Krzyżacy założyli tu swoje państwo i zasiedlili osadnikami z Niemiec. W dokumentach Zakonu niemiecka nazwa miejscowości Canditten pojawia się w 1340 roku. Wkrótce potem - około 1350 roku – wzniesiono we wsi pierwszy kościół katolicki. Stał na tym samym miejscu, co obecny. Według legendy Krzyżacy, zakładając kościół na starym pruskim polu grzebalnym, do konstrukcji podbudówki użyli kamieni grobowych.
W okresie swojego istnienia kościół był kilkakrotnie niszczony. Pierwszy raz w 1414 roku, kiedy to rycerze polscy splądrowali i spalili kościół, a proboszcza zamordowali. Świątynię odbudowano w 1475 roku, nadając jej wieży rzadko wówczas spotykany kształt kopuły.
W tym czasie (aż do 1820 roku ) Kandyty wraz z kościołem stają się własnością szlacheckich rodów von Waldburg, a następnie von Schwerin, których siedzibą rodową było oddalone o 3 km Dzikowo (niem. Wildenhoff ).
Ponownie kościół i wieś zniszczyła kolejna wojna polsko - krzyżacka z lat 1520 - 1521. W 1575 roku wybudowano nowy, który przetrwał aż 370 lat, do 1945 roku.. Wskutek rozkwitu reformacji, była to świątynia ewangelicka. Jednak proces luteranizacji w Kandytach przebiegał łagodnie: pastor jednej niedzieli głosił kazanie z ambony w białej komży, a następnej w czarnej sutannie (w 1885 roku na 789 mieszkańców wsi 18 było katolikami).
W latach 1749 -1760 ze względu na zły stan techniczny, dokonano gruntownej renowacji budynku. Zmienione zostały nawet ławki dla wiernych. Na wieży zamieszczono trzy dzwony różnej wielkości. Zachowały się jednak kamienie pochodzące jeszcze z pierwszego kościoła. Do parafii należały 2 cmentarze: przykościelny oraz założony w 1890 roku na końcu wsi Cmentarz Zachodni
W lutym 1945 roku, gdy nasiliły się walki w rejonie Kandyt, większość mieszkańców opuściła swoje domy. Wiele z nich zniszczył silny ostrzał artylerii sowieckiej. Jego ofiarą padł również kościół. Trwał zrujnowany przez kolejne 34 lata.
Na nowo z ruin się odrodził
Do 1982 roku msze św. dla nowych, pochodzących głównie z Wileńszczyzny mieszkańców Kandyt, odprawiane były w kaplicy na terenie plebanii (wejście od strony drogi).
Parafię katolicką w Kandytach erygowano w 1958, zaś kanonicznie utworzono w 1962 roku. Należy do niej okazała plebania, parafialny cmentarz oraz zabytkowy, XVI - wieczny kościół filialny pw. Św. Jana Chrzciciela w oddalonym o 3 km Bukowcu (niem. Buchholz).
Kościół w Kandytach został odbudowany przez wspólnotę parafialną w latach 1979 -1982. Na jej czele stał wówczas ks. proboszcz Władysław Urbanowicz. W dziele odbudowy wykorzystano ruiny świątyni z 1575 roku. Zachowano też jej historyczne położenie i wygląd.
8 września 1982 roku metropolita warmiński ks. bp dr Jan Obłąk dokonał poświęcenia świątyni i przeznaczył ją na kościół parafialny pod wezwaniem Narodzenia Najświętszej Maryi Panny.
W 2012 roku w związku z jubileuszem 50-lecia istnienia parafii oraz 30. rocznicy konsekracji kościoła świątynię odmalowano, a wokół niej ułożono polbruk.
niedziela: 8:30; 11:30 . Dni powszednie (od poniedziałku do piątku): 18:00;
sobota: 9:00.
Pamiętamy
Kościół katolicki to niejedyne w Kandytach świadectwo pamięci o dawnych mieszkańcach i gospodarzach tych ziem. Dzięki zaangażowaniu społeczności szkolnej, mieszkańców, przedsiębiorców, władz samorządowych oraz dawnych mieszkańców Kandyt, obecnie obywateli Niemiec, przywrócono społecznej pamięci poewangelicki Cmentarz Zachodni, położony na końcu wsi w kierunku Lelkowa, przy wjeździe na trasę rowerową).
Według Gerda Birtha ze Stowarzyszenia Byłych Mieszkańców Kandyt, krótko przed 1900 rokiem odkryto za szopą na dziedzińcu plebanii potężną płytę kamienną, która prawdopodobnie była pokrywą grobowca Skomanda. Nazwano ją „kamieniem Skomanda” (niem.Skomandstein). W latach 70. XX w. kamień ten zakopano podczas budowy pawilonu handlowego.
W sąsiedztwie „kamienia Skomanda" dawni mieszkańcy Kandyt zasadzili lipę nazwaną „lipą Skomanda” (niem. Skomandlinde ). To potężne drzewo stało jeszcze wiele lat po II wojnie światowej, ale w końcu lat 70. minionego wieku zbutwiało. O historii tego drzewa piszemy m.in. tutaj .
W sąsiedztwie „kamienia Skomanda" dawni mieszkańcy Kandyt zasadzili lipę nazwaną „lipą Skomanda” (niem. Skomandlinde ). To potężne drzewo stało jeszcze wiele lat po II wojnie światowej, ale w końcu lat 70. minionego wieku zbutwiało. O historii tego drzewa piszemy m.in. tutaj .
(1225 - 1285) - legendarny wódz jaćwieskiego plemienia Sudawów (Sudowów). Dowodził włością Krasima, położoną wokół jeziora Skomętno (okolice Skomacka Wielkiego koło Ełku ). Tam też prawdopodobnie znajdował się jego gród (obecnie istnieje wieś Skomętno).
Walczył przeciw Krzyżakom w drugim powstaniu pruskim (1260 – 1274), a po jego upadku kontynuował walkę samotnie do 1282 (1283) roku, niszcząc i grabiąc wiele nowobudowanych osad i zamków zakonnych. Kiedy Krzyżacy w odwecie zaczęli pustoszyć jego rodowe włości, Skomand wraz ze swym ludem w 1283 r. udał się na Ruś. Jednak na początku 1284 r. wrócił w rodzinne strony. Po kolejnych najazdach krzyżackich poddał się władztwu Zakonu i przyjął chrześcijaństwo. Jako lojalny sługa jeszcze w tym samym roku wziął udział wyprawie na Grodno. Pełniąc funkcje przewodnika i dowódcy oddziału krzyżackiego liczącego 1800 ludzi, odegrał w niej znaczną rolę. Była to jego ostatnia wyprawa wojenna. W uznaniu zasług, sześćdziesięcioletni Skomand i jego trzej synowie - Rukals, Gedet, Galm - otrzymali 18 kwietnia 1285 r. w nadanie pole Steinio, które obecnie lokalizuje się w okolicach wsi Stega, Skarbiec i Kandyty. Jednocześnie przesiedlono go tam wraz z rodem i dobytkiem. Umiera jeszcze w tym samym roku w zamku krzyżackim w Bałdze, gdzie pełnił służbę jako członek załogi. Prawdopodobnie został pochowany w Kandytach. (źródło: Encyklopedia Warmii i Mazur).
(niem. Balga, ros. Бальга) – dawny średniowieczny zamek i osada krzyżacka. Komturzy Balgi pełnili jednocześnie funkcję wójta Natangii. Ruiny rozebranego na początku XVII w. zamku położone są koło wsi Wiesiołoje (Весёлое) w obwodzie kaliningradzkim, w rejonie bagriatonowskim, nad Zalewem Wiślanym.
(źródło: Wikipedia).
Opracowanie: Krystyna Hołody
Autorka jest emerytowaną nauczycielką historii i przedmiotów społecznych Zespołu Szkół w Kandytach
Komentarze (0) pokaż wszystkie komentarze w serwisie
Dodaj komentarz Odśwież
Dodawaj komentarze jako zarejestrowany użytkownik - zaloguj się lub wejdź przez