Marysia i Napoleon, czyli romans w Kamieńcu

Napoleon stoczył w Prusach Wschodnich kilka bitew. Bój z 7-8 lutego 1807 roku pod Pruską Iławą (dzisiaj Bagriationowsk) z połączonymi siłami rosyjsko-pruskimi był trudny i krwawy. Po bitwie żołnierze wołali „Vive la paix!”, "Niech żyje pokój!", a nie jak zazwyczaj „Niech żyje cesarz!”. 14 czerwca cesarz osobiście dowodził wojskiem pod Frydlandem (dzisiaj to Prawdinsk), gdzie Rosjanie zostali pobici. 7 lipca 1807 Napoleon i car Aleksander I spotkali się na tratwie na Niemnie w Tylży, gdzie podpisali traktat pokojowy. Dzięki niemu m.in. powstało Księstwo Warszawskie.

Prusy - centrum europejskiej polityki

— Napoleon w 1805 roku pobił Austrię, a podczas kampanii 1807 roku Rosję i Prusy — mówi prof. Tomasz Strzeżek, historyk z UWM. — Przed tymi kampaniami strefa wpływów francuskich kończyła się na Renie. Po zwycięskich wojnach z 1805 i 1807 roku granica wpływów francuskich stanęła na Niemnie. To była całkowita zmiana sił w Europie. I wtedy Prusy Wschodnie stały się centrum polityki europejskiej. Drugi raz taka sytuacja powtórzyła się w czasie II wojny światowej, kiedy Hitler w swej kwaterze pod Kętrzynem podejmował decyzje dotyczące losów Europy i świata.

Na wojennym szlaku Napoleona przez Prusy Wschodnie znalazły się m.in.: Wielbark, Pasym, Olsztyn, Gutkowo, Jonkowo, Włodowo, Lubomino, Miłakowo i Ostróda. Na dłużej zatrzymał się w pałacu rodu Finckestein w dzisiejszym Kamieńcu. Napoleon mieszkał tu od 1 czerwca do 31 maja 1807 roku. Towarzyszyła mu Maria Walewska, 21-letnia polska arystokratka, którą cesarz poznał w styczniu w Warszawie. Jego oddany kamerdyner Constant napisał w swych dziennikach, że była blondynką o niebieskich oczach i cerze niezwykłej białości.

Wschodniopruski Wersal

— Pałac Finckenstein był jedna z najwspanialszych rezydencji w Prusach Wschodnich — opowiada Małgorzata Jackiewicz-Garniec, historyczka sztuki, współautorka książek o pałacach i zamkach regionu. — Zbudowano go w I połowie XVIII wieku w stylu francuskiego baroku. Pałac otaczał wspaniały ogród w stylu francuskim, gdzie ustawiono cenne rzeźby. Rezydencję nazywano wschodniopruskim Wersalem, a sam Napoleon na jej widok miał powiedzieć „enfin chateau”, czyli „nareszcie pałac”.
Do budowy Finckensteinu użyto wielu szlachetnych materiałów, w tym carraryjskiego marmuru (Carrara, miasto we Włoszech — red.). Pokoje były obite jedwabiem lub kurdybanem, ogrzewały je kominki i fajansowe piece. Na ścianach wisiały portrety pruskich królów i członków rodu. Zdobiły je też poroża i trofea myśliwskie. Najbardziej imponująca była tzw. sala brązowa, obita dębową boazerią. Tutaj podczas podróży po Prusach zatrzymywali się królowie.
Napoleon miał do swej dyspozycji m.in. pokój śniadaniowy, sypialnię i gabinet. Nie spał jednak w łożu z baldachimem, ale na polowym łóżku, jednym z kilku, które ze sobą woził.


A Polska sire?
Romans z Marią Walewską jest owiany legendą. Miał też swój wymiar patriotyczno-polityczny. Podobno Maria w chwili miłosnych uniesień miała wypowiadać słowa: — A Polska, sire? 

—To sprawa skomplikowana — tłumaczy prof. Strzeżek. — Po latach Maria Walewska sama kreowała historię swoimi pamiętnikami.

Maria urodziła 4 kwietnia 1810 roku cesarzowi Francuzów syna Aleksandra. Chłopiec został hrabią, a Maria po rozwodzie z Anastazym Walewskim przyjechała do Paryża, gdzie zamieszkała w podarowanym jej pałacyku.
— Aleksander Colonna-Walewski zrobił niesamowitą karierę we Francji — dodaje prof. Strzeżek. — Był ministrem spraw zagranicznych za Napoleona III.

Podobno dzięki małemu Aleksandrowi Napoleon uwierzył, że może mieć dzieci i że to nie on jest bezpłodny, ale jego ówczesna żona Józefina. Rozwiódł się z nią i poślubił Marię Ludwiką, austriacka arcyksiężniczkę, która w 1811 roku urodziła mu syna Napoleona. Książę Reichstagu, nazywany też Orlątkiem, zmarł w wieku 21 lat i nigdy nie został władcą.

Maria Walewska wyszła za mąż za Filipa-Antoniego d'Ornano, któremu urodziła syna. 
Jednak więź, jaka łączyła ją z cesarzem, nie została całkiem zerwana. Pani Walewska odwiedziła Napoleona na Elbie, gdzie przebywał na wygnaniu. Spotkali się też w Europie, podczas 100 dni, kiedy cesarz próbował odzyskać władzę. Po klęsce pod Waterloo został zesłany na wyspę św. Heleny, gdzie zmarł w 1821 roku. Maria odeszła cztery lata wcześniej. Miała zaledwie 31 lat.

"Polska to bagnisty kraj"

Czy jednak to, że kochankowie spotykali się później, i to wielokrotnie, nie świadczy o tym, że związek nie był miłostką? — Zależy, kto o tym pisze — odpowiada Tomasz Strzeżek. — Są tacy, którzy twierdzą, że Maria uczepiła się Napoleona jak rzep. Dr Andrzej Nieuważny z kolei podkreśla, że Napoleon był Marią zafascynowany. Cesarz pisał o tym w listach do swych braci. Są też opinie, że Marię podsunięto Napoleonowi na życzenie Talleyranda, ministra spraw zagranicznych, który chciał mieć wpływ na cesarza. Taki wpływ, przez Marię, chciał mieć też ks. Józef Poniatowski.
Ale Napoleon myślał przede wszystkim o sprawach politycznych i wojskowych, a kobiety w swoim życiu traktował jako przerywniki. Jednak Walewska była tym istotnym „przerywnikiem”, choć Napoleon był Polsce niechętny. Zrażało go jej cywilizacyjne zacofanie...
Przypomnijmy popularne w tamtej epoce zdanie: La Pologne est un pays marecageux ou habitent les Juifs (Polska to kraj bagnisty, gdzie mieszkają Żydzi).
Na temat romansu Napoleona i Marii Amerykanie w 1937 roku nakręcili film „The Conquest” (polski tytuł "Pani Walewska"). Podstawą scenariusza była powieść Wacława Gąsiorowskiego z 1904 roku. W roli kochanków wystąpili Greta Garbo i francuski amant Charles Boyer. Za tę rolę został nominowany do Oscara, podobnie jak William Horning i Cedric Gibbons za scenografię.
Są różne opinie na temat miejsc, w których kręcono zdjęcia.
— Zdaniem Carla E. L. von Lorcka, autora książki „Landschloesser und Gutshoesser in Ost- und Westpreusssen” wydanej we Frankfurcie w 1972 roku, 
wytwórnia Metro-Goldwyn-Mayer nakręciła film „Maria Waleska” z pięknymi zdjęciami architektury Kamieńca. Von Lorck powołuje się w swojej książce na 
hrabiego Alfreda zu Dohna, ostatniego właściciela Kamieńca, a ten z kolei napisał, że Napoleon mieszkał w pałacu Finckenstein od 1 kwietnia do 6 czerwca 1807 roku. Już drugiego dnia przybyła tu Maria Walewska, niedawno poznana w Warszawie. Maria mieszkała w komnacie obok, wieczorami przechadzali się po parku...

— Także dr Nieuważny był zdania, że zdjęcia do filmu kręcono w autentycznych plenerach i wnętrzach pałacu w Kamieńcu— mówi prof. Strzeżek.
Jednak w Wikipedii można przeczytać, że sceny odbywające się w pałacu zostały nakręcone w starannie przygotowanych dekoracjach.

Maria i Napoleon byli bohaterami polskiej produkcji zatytułowanej „Marysia i Napoleon”. Film wyreżyserował Leonard Buczkowski, a role tytułowe zagrali Beata Tyszkiewicz i Gustaw Holoubek. 
Prawdziwy pałac, który przetrwał kampanię napoleońską i I wojnę światową, został zniszczony 22 stycznia 1945 roku. Dzisiaj jest własnością prywatną i kompletną ruiną. O jego świetności przypominają cztery rzeźby z attyki kamienieckiego pałacu, znajdujące się w parku w Iławie. Są to Jowisz, Junona, Herkules i Wenera.


Ewa Mazgal