Do 1945 roku pomniki poległych w czasie Wielkiej Wojny były stałym elementem warmińskiego i mazurskiego krajobrazu. Do dzisiaj przetrwało ich niewiele. Z jednej strony miały przypominać poległych, z drugiej stanowiły element propagandowy, świadczący o jedności Mazur i Warmii z Niemcami.
Pomniki poświęcone mieszkańcom Prus Wschodnikch, którzy zginęli w czasie I Wojny Światowej zaczęto stawiać w latach 20tych XX wieku. Z reguły były to głazy, krzyże lub kapliczki, rzadziej prawdziwe pomniki. Po 1945 roku większość z nich zniszczono, szczególnie na północy województwa, Więcej zachowało się ich na południowej Warmii, gdzie do połowy lat 70tych zachowały się większe skupiska Warmiaków.
Niektóre z nich nowa władza zaadoptowała na własne potrzeby. Tak stało się na przykład w Dźwierzutach i Rynie. W tym mazurskim miasteczku zachowano pamiątkowy obelisk. Dodano mu tylko nową tabliczkę: W hołdzie wyzwolicielom Rynu i bojownikom o utrwalenie władzy ludowej. Społeczeństwo miasta i gminy 1945-1985.
Niektóre pomniki po latach wydobyto spod ziemi. Dosłownie, a nie w przenośni. Zwalony w czasach PRL obelisk w Krzyżanach koło Rynu wykopano przypadkowo w czasie prac ziemnych. Stanął, jak strażnik, koło właściwie już nie istniejącego cmentarza ewangelickiego. Z kolei w podostródzkim Kajkowie podczas prac ziemnych robotnicy odkopali pocisk przeciwpancerny. Podczas sprawdzenia terenu odnaleziono tablicę z nazwiskami 19 mieszkańców Kajkowa, którzy polegli w czasie I Wojny Światowej. Pomnik zniszczono w 1946 roku.
Przykładowe napisy na pomnikach
Konopki Wielkie
DEM EWIGEN ANDENKEN AN UNSERE GEFALLENEN IM WELTKRIEG 1914/1918 DIE DANKBARE GEMEINDE GR. KONOPKEN - KU WIECZNEJ PAMIĘCI
NASZYM POLEGŁYM W WOJNIE ŚWIATOWEJ 1914/1918. WDZIĘCZNI MIESZKAŃCY KONOPEK WIELKICH.
DEM EWIGEN ANDENKEN AN UNSERE GEFALLENEN IM WELTKRIEG 1914/1918 DIE DANKBARE GEMEINDE GR. KONOPKEN - KU WIECZNEJ PAMIĘCI
NASZYM POLEGŁYM W WOJNIE ŚWIATOWEJ 1914/1918. WDZIĘCZNI MIESZKAŃCY KONOPEK WIELKICH.
Ławki
UNSEREN GEFALLENEN BRUDERN • ZUM EHRENDEN GEDACHTNISS • DIE KIRCHENGEMEINDE LAUCK czyli "Naszym poległym bohaterom ku pamięci. Parafanie Ławek.
UNSEREN GEFALLENEN BRUDERN • ZUM EHRENDEN GEDACHTNISS • DIE KIRCHENGEMEINDE LAUCK czyli "Naszym poległym bohaterom ku pamięci. Parafanie Ławek.
Sząbruk
Den heldentod furs vaterland starben. Ehre ihrem andenken
Bohaterom, którzy zginęli za ojczyznę. Cześć ich pamięci.
Den heldentod furs vaterland starben. Ehre ihrem andenken
Bohaterom, którzy zginęli za ojczyznę. Cześć ich pamięci.
1. Kwiecewo
To bodaj jedyna wieś na Warmii i Mazurach, gdzie mieszkańców wsi, którzy zginęli w czasie I wojny światowej uczczono malowidłem.
Na malowidle (wnętrze bramy stanowiącej element ogrodzenia kościoła) od lewej mamy matkę, żonę i dziecko rodzinę rozpaczającą po stracie ojca,syna i męża, w środku Chrystusa, z prawej dwóch towarzyszy broni nad grobem poległego. Najprawdopodobniej z drugiej strony znajdowała się tablica z listą poległych.
Kwiecewo leży 30 km na północ od Olsztyna, przy drodze Dobre Miasto - Świątki.
Kwiecewo: malowidło ku czcie poległych w czasie I wojny światowej
Foto: czerwiec 2016
2. Grabnik
Pomnik w Grabniku jest wyjątkowy, bo ma kształt walca. Przez lata stał zaniedbany i zdewastowany. Mieszkańcy Grabnika i kilku okolicznych wsi powołali Nieformalną Grupę Grabnik, która za cel postanowiła sobie pozyskanie funduszy na remont monumentu. Środki udało się pozyskać z Funduszu Inicjatyw Obywatelskich w ramach programu "Warmia i Mazury Lokalnie". 1 listopada 2014 roku po Mszy o godzinie 12:00 w miejscowym kościele, wyruszyła procesja na cmentarz, która zatrzymała się przy odnowionym pomniku, by zapalić tam uroczyście symboliczny znicz.
Pomnik w Grabniku jest wyjątkowy, bo ma kształt walca. Przez lata stał zaniedbany i zdewastowany. Mieszkańcy Grabnika i kilku okolicznych wsi powołali Nieformalną Grupę Grabnik, która za cel postanowiła sobie pozyskanie funduszy na remont monumentu. Środki udało się pozyskać z Funduszu Inicjatyw Obywatelskich w ramach programu "Warmia i Mazury Lokalnie". 1 listopada 2014 roku po Mszy o godzinie 12:00 w miejscowym kościele, wyruszyła procesja na cmentarz, która zatrzymała się przy odnowionym pomniku, by zapalić tam uroczyście symboliczny znicz.
Grabnik leży 16 km na północny wschód od Ełku, w gminie Stare Juchy (6 km).
3. Konopki Wielkie
Na dawnym cmentarzu ewangelickim zachował się w dobrym stanie pomnik postawiony ku czci czternastu mieszkańców Konopek, którzy zginęli podczas I wojny światowej. Odsłonięty w 1928 roku. Na cmentarzu zachowała się tylko jedna nagrobna płyta.
Konopki Wielkie leżą przy drodze Giżycko- Orzysz. Jadąc od strony Giżycka przed tablicą wskazującą drogę do Wydmin trzeba skręcić w lewo, potem od razu znowu w lewo i tam zatrzymać samochód. Cmentarz leży na tyłach nowego domu. Na podwórku tego domu, przez które wiedzie droga na cmentarz, ocalała płyta nagrobna rodziny Maluch.
Na dawnym cmentarzu ewangelickim zachował się w dobrym stanie pomnik postawiony ku czci czternastu mieszkańców Konopek, którzy zginęli podczas I wojny światowej. Odsłonięty w 1928 roku. Na cmentarzu zachowała się tylko jedna nagrobna płyta.
Konopki Wielkie leżą przy drodze Giżycko- Orzysz. Jadąc od strony Giżycka przed tablicą wskazującą drogę do Wydmin trzeba skręcić w lewo, potem od razu znowu w lewo i tam zatrzymać samochód. Cmentarz leży na tyłach nowego domu. Na podwórku tego domu, przez które wiedzie droga na cmentarz, ocalała płyta nagrobna rodziny Maluch.
4. Ławki
Pomnik w Ławkach zachował się w bardzo dobrym stanie. Wygląda to tym bardziej niesamowicie, że dziwi to tym bardziej, że tle ruin XIV-wiecznego kościoła.
Ławki leżą w powiecie braniewskim, w gminie Wilczęta.
5. Słobity
W tej wsi płytę poświęcona mieszkańcom wmurowano w zewnętrzną ścianę kościoła, który był jednocześnie grobowcem rodzinnym właścicieli wsi, rodziny Dohnów. W specjalnej przybudówce urządzono mauzoleum do którego przeniesiono trumny zmarłych Dohnów. Kościół w zasadzie nie ucierpiał w 1945 roku. Potem jednak przez lata niszczał. W latach 80. XX wieku ówczesny proboszcz nakazał zdjąć płyty nagrobnych Dohnów i wyłożył nimi podłogę przy wejściu do kościoła.
Tablica proboszcz na szczęście nie ruszył. Obok chłopskich nazwisk jest tam też wyryte nazwisko księcia Richarda Wilhelma zu Dohna (1843-1916), który w 1914 roku ochotniczo zgłosił do wojska. Pracował w Czerwonym Krzyżu i zmarł na zapalenie płuc w Wilnie.
Słobity leżą w gminie Wilczęta.
Tablica proboszcz na szczęście nie ruszył. Obok chłopskich nazwisk jest tam też wyryte nazwisko księcia Richarda Wilhelma zu Dohna (1843-1916), który w 1914 roku ochotniczo zgłosił do wojska. Pracował w Czerwonym Krzyżu i zmarł na zapalenie płuc w Wilnie.
Słobity leżą w gminie Wilczęta.
6. Kożuchy Wielkie
Pomnik stoi w środku wsi, na rozdrożu dróg. Większość zachowanych na tablicy nazwisk jest polskiego pochodzenia. Żeby specjalnie nie kłuł w oczy "przysłonięto" go Matką Boską (w Nakomiadach koło Kętrzyna dla odmiany krzyżem)
Kożuchy Wielkie leżą 7 kilometrów na wschód od Giżycka.
Kożuchy Wielkie leżą 7 kilometrów na wschód od Giżycka.
7. Bartąg
Ks. Leszek Kuriata, proboszcz w podolsztyńskim Bartągu zasługuje na wielki szacunek. To dzięki jego staraniom przed wejściem do kościoła możemy dowiedzieć się jacy mieszkańcy parafii Bertung zginęli w czasie pierwszej wojny światowej. W Bartągu tablice z nazwiskami poległych wmurowane w ogrodzenie kościoła. Przetrwały do naszych czasów, aż w 2006 roku tablice skradziono. Nie było w tym jednak nic z polityki. Złodziej ukradł bowiem także litery z głazu-pomnika, poświęconego Janowi Pawłowi II.
I właśnie dzięki staraniom ks. proboszcza Leszka Kuriaty dwa lata później pojawiły się nowe tablice. Żeby już nie kusić złodziei wykonano je nie z metalu, ale z marmuru. Dodano tez polskie: ŚP.
Wieś zamieszkiwali polskojęzyczni Warmiacy. Jeszcze w 1861 roku na 447 mieszkańców, 385 mówiło po polsku.
8. Jedzbark
To jeden z najlepiej zachowanych i najbardziej monumentalnych pomników poświęconych poległym w czasie I wojny światowej na Mazurach i Warmii. Strzeże go 3-metrowy Chrystus.
Jedzbark (niem. Hirschberg) leży kilka kilometrów na południe od Barczewa.
Wieś tragicznie doświadczona w styczniu 1945 roku. Rosjanie zamordowali wtedy kilkudziesięciu mieszkańców. Pochowano ich przy krzyżu, obok boiska szkolnego. Imienna lista ofiar czerwonoarmistów liczy 34 nazwiska.
Jedzbark (niem. Hirschberg) leży kilka kilometrów na południe od Barczewa.
Wieś tragicznie doświadczona w styczniu 1945 roku. Rosjanie zamordowali wtedy kilkudziesięciu mieszkańców. Pochowano ich przy krzyżu, obok boiska szkolnego. Imienna lista ofiar czerwonoarmistów liczy 34 nazwiska.
9. Pomnik poległych mieszkańców w Rogóżu koło Lidzbarka Warmińskiego
Pomnik (dwa głazy) w Rogóżu to jedyny na terenie obecnego powiatu lidzbarskiego zachowany w tak dobrym stanie pomnik mieszkańców, którzy zginęli na frontach I wojny światowej. Stoi
Pomnik stoi w środku wsi, na przeciwko kościoła. Za kamieniami stoi krzyż nagrobny proboszcza Rogóża ks. Kriegera (1833-1890). Prawdopodobnie po wojnie został tam przeniesiony z przykościelnego cmentarza, gdzie zachowały się dwa krzyże nagrobne (jeden z 1846 roku, drugi z końca XIX wieku).
Pomnik stoi w środku wsi, na przeciwko kościoła. Za kamieniami stoi krzyż nagrobny proboszcza Rogóża ks. Kriegera (1833-1890). Prawdopodobnie po wojnie został tam przeniesiony z przykościelnego cmentarza, gdzie zachowały się dwa krzyże nagrobne (jeden z 1846 roku, drugi z końca XIX wieku).
Rogóż leży przy drodze Lidzbark Warmiński-Bartoszyce, 7 kilometrów od Lidzbarka Warmińskiego.
Rogóż: pomnik poległych w czasie I wojny światowej
stan: wrzesień 2012
10. Ryn
W samym centrum Rynu stoi sobie głaz. A na nim sławi się utrwalaczy komunizmu i Armię Czerwoną. Na tablicy jest napis: W hołdzie wyzwolicielom Rynu i bojownikom o utrwalenie władzy ludowej. Społeczeństwo miasta i gminy 1945-1985.Do 1945 roku był to pomnik żołnierzy pochodzących z Rynu, poległych w czasie I wojny światowej.
W samym centrum Rynu stoi sobie głaz. A na nim sławi się utrwalaczy komunizmu i Armię Czerwoną. Na tablicy jest napis: W hołdzie wyzwolicielom Rynu i bojownikom o utrwalenie władzy ludowej. Społeczeństwo miasta i gminy 1945-1985.Do 1945 roku był to pomnik żołnierzy pochodzących z Rynu, poległych w czasie I wojny światowej.
Igor Hrywyna
Komentarze (15) pokaż wszystkie komentarze w serwisie
Dodaj komentarz Odśwież
Zacznij od: najciekawszych najstarszych najnowszych
Dodawaj komentarze jako zarejestrowany użytkownik - zaloguj się lub wejdź przez
gosc #2462857 | 93.105.*.* 14 mar 2018 22:30
ci polegli to nasi zaborcy ,warto to odrestaurowac i bic im polkony.
Ocena komentarza: poniżej poziomu (-3) !
odpowiedz na ten komentarz
Z #2423660 | 185.34.*.* 22 sty 2018 17:26
Ten Igor - to jawny wychwalacz banderowców ,na bank jest ich potomkiem
Ocena komentarza: warty uwagi (1) !
odpowiedz na ten komentarz
Jest jeszcze pomnik #2392642 | 88.156.*.* 7 gru 2017 12:52
Samsonowa
Ocena komentarza: poniżej poziomu (-1) !
odpowiedz na ten komentarz
Noooo #2378616 | 83.6.*.* 21 lis 2017 00:05
"7. Bartąg [...] Wieś zamieszkiwali polskojęzyczni Warmiacy." To ciekaw jestem dlaczego w 1947 r. poleciały wyroki śmierci za śpiewanie po niemiecku w czasie mszy bożonarodzeniowej. Na takich przypadkach -może drobnych- potyka się ta cała propaganda odwiecznej polskości Prus Wschodnich
Ocena komentarza: warty uwagi (5) !
odpowiedz na ten komentarz
Hans #2367251 | 188.146.*.* 4 lis 2017 21:34
Granica między Polską a Rzeszą została ustanowiona na Odrze i Nysie przez cesarza niemieckiego Ottona III i króla polskiego Bolesława Chrobrego na zjeździe w Gnieźnie w roku tysięcznym. Umów należy dotrzymywać.
!
odpowiedz na ten komentarz
waw #2346148 | 83.6.*.* 8 paź 2017 10:19
Jaki "lement propagandowy, świadczący o jedności Mazur i Warmii z Niemcami" ?? Co wy znowy wypisujecie? Prusy Wschodnie to taka sama prowincja Rzeszy jak każda inna. Pewnie wygrana w plebiscycie 96% to też propaganda, co? :-D
Ocena komentarza: warty uwagi (12) !
odpowiedz na ten komentarz
Zenek #2339679 | 88.119.*.* 29 wrz 2017 22:38
Kuriata w Bartągu sprawił nowe tablice a w Bartołtach sprzedał XVIII wieczne żyrandole i kupił sobie za nie mieszkanie na Nagórkach. :(
Ocena komentarza: warty uwagi (5) !
odpowiedz na ten komentarz
pokaż odpowiedzi (1)
przesada #2339044 | 83.9.*.* 29 wrz 2017 06:33
W Wieliczkach koło Olecka , ksiądz zawalił spychem piękne stare nagrobki , duży stary żeliwny krzyż został też złamany , piękne stare ogrodzenia rodzinnych grobów jak i groby tych że ludzi zostały zrównane z ziemią . W tym miejscu jest teraz parking , gdzie wierni stawiają samochody gdy idą się modlić .
Ocena komentarza: warty uwagi (3) !
odpowiedz na ten komentarz
pokaż odpowiedzi (2)
autor #2338660 | 212.160.*.* 28 wrz 2017 17:05
Tak, jest ich więcej. Ja wybrałem 10. Przy czym w lesie miejskim w Giżycku stoją resztki pomnika artylerzystów, a nie mieszkańców.
Ocena komentarza: warty uwagi (1) !
odpowiedz na ten komentarz
gut #2338255 | 83.9.*.* 28 wrz 2017 08:42
Są jeszcze pomniki w wielu mazurskich i warmińskich miejscowościach. Pamiętam pomnik we wsi Pieczarki pow. giżycki (znaczna część nazwisk ma brzmienie polskie), w Giżycku, w lesie miejskim, w Orzechowie żyrandole z nazwiskami poległych (wewnątrz kościoła). Praktycznie w każdej miejscowości było jakieś upamiętnienie poległych. Do tego cmentarze wojenne gdzie przeciwnicy spoczywali obok siebie (np. kolonia Pozezdrze).
Ocena komentarza: warty uwagi (6) !
odpowiedz na ten komentarz
pokaż odpowiedzi (2)