Stare Juchy: warto zobaczyć

Wieś Stare Juchy (niem. Alt Jucha) obecnie położona jest w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie ełckim. Jest siedzibą gminy Stare Juchy. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa suwalskiego. Nazwa - według ludowej tradycji - pochodzi od pogańskiego obyczaju składania ofiar na głazie narzutowym w pobliskim lasku. Głaz był stale zbryzgany krwią, czyli juchą.

Historia

Za historyczną datę powstania osady przyjmuje się datę dokumentu odnowy nadania dóbr położonych nad jeziorem Jędzelewskim z 1461 roku, choć niewykluczone, iż osada powstała znacznie wcześniej, najprawdopodobniej około 1450 roku. W 1487 roku powstaje w Starych Juchach parafia. Wsi nie ominęły też inne klęski tamtych czasów. W latach 1709 - 1711 po przejściu dżumy przy życiu pozostały jedynie resztki ludności. 8 grudnia 1868 roku przez Stare Juchy przeprowadzono linię kolejową z Kętrzyna do Ełku, co znacznie przyczyniło się do rozwoju miejscowości. Spore zniszczenia miejscowości przyniosła pierwsza wojna światowa; w jej początkowej fazie w pobliżu Starych Juch wielokrotnie przetaczał się front. Natomiast druga wojna światowa nie przyniosła Starym Juchom prawie żadnych zniszczeń..

Zabytki

* Jednym z cenniejszych zabytków jest murowany kościół w centrum wsi, pochodzący z 1586 roku. W środku znajduje się renesansowy ołtarz z 1951 roku, ambona z malowidłami renesansowymi z 1574, późnogotycka grupa “Ukrzyżowania “ z drugiej połowy XVI wieku, późnobarokowy prospekt organowy z 1730 roku, a na wieży dzwon barkowy z 1647.
* Niedaleko kościoła znajduje się kolejny obiekt zabytkowy - budynek dawnej szkoły ludowej z XVIII wieku, obecnie dom mieszkalny.
* W dole nad kanałem “Młyńska Struga” znajdują się resztki parku z XIX wieku, założonego przez ówczesnego rektora Kielna. Zgromadzane zostały w nim wszystkie okazy drzew występujących w okolicy. Do dziś przetrwało jedynie kilka.
* W dawnym majątku rolnym znajduje się stara gorzelnia z XIX wieku
* W pobliżu cmentarza przy drodze do Wydmin znajduje się chata mazurska z pierwszej połowy XIX wieku (prawdopodobnie 1809 roku). Obecny budynek to rekonstrukcja, pierwowzór znajdował się w pobliskiej miejscowości Kałtki
* Około 500 metrów na wschód od kościoła, po lewej stronie torów kolejowych znajduje się wielki głaz narzutowy. Legenda mówi, iż był on niegdyś ołtarzem ofiarnym, na którym Jaćwingowie składali ofiary swoim bożkom: Perkunasowi, Petrimpusowi i Pokiusowi. Od krwi ściekającej z ołtarza - zwanej z jaćwieska “juchą” - wzięła nazwę osada. Głaz ten zaliczany jest do największych na teranie Mazur. Uznany został już w okresie przedwojennym za pomnik przyrody.
* Po lewej stronie drogi do Kałtek, około kilometra od centrum Juch, znajduje się okazały pagórek zwany “Górą Zamkową” . Według legendy było tu dawne grodzisko - strażnica jaćwieska, a być może również krzyżacka. Podobne obiekty historyczne znajdują się na terenie gminy również w trzech innych miejscach: na północ od wsi Garłówka, w Rogalach oraz za wsią Ostrów.
* Na ternie gminy jest 10 cmentarzy o wartościach historycznych lub zabytkowych. Obecnej czynne są dwa w Starych Juchach i Grabniku.
* We wsi Zelki (dojazd przez Krzywe, ale gm. Wydminy) znajduje się kościół stanowiący przykład wiejskiej budowli z XVI wieku. Powstał w latach 1565 - 1566, w środku organy z XIX wieku.
* Na stacji kolejowej stoi parowóz typu 0l49 - 29, jest traktowany jako pomnik historii kolejnictwa.

Warto zobaczyć w Starych Juchach

Kościół z XVI wieku (przebudowany), w środku ołtarz z 1591 roku
Budynek szkolny z XVIII wieku (przebudowany)
Dwa dawne zajazdy z XIX w., obecnie sklepy.
Zespół dworski z drugiej połowy XIX w.,
Budynek dworca
Wieża widokowa (wysokość 20 metrów, zbudowana w 2009 roku)
Granitowy głaz 4,5x2,25 m, według legendy dawny ołtarz ofiarny Jaćwingów

Warto zobaczyć w gminie Stare Juchy
Grabnik: kościół z 1865 roku, fundamenty i podpiwniczenie wieży z 1565 roku
Skomack: zabytkowy magazyn z polnego kamienia przy głównej drodze

Warto zobaczycć w sąsiednich gminach
Ełk i gmina wiejska Ełk
Orzysz
Świętajno (p. olecki)
Wydminy