Ponary to wieś położona w gminie Miłakowo nad jeziorem Narie. Jej cennym zabytkiem jest pałac barokowy z końca XVIII wieku, który powstał w wyniku rozbudowy istniejącego tu wcześniej dworu.
Pierwsza wzmianka w dokumentach źródłowych o Ponarach pojawiła się w 1334 r., istniały tu już wówczas dobra ziemskie. Nazwa pochodzi od jeziora Narie. W XVI wieku dobra były w posiadaniu rodziny Behrenreuter, a w XVII Schoultz von Ascherade. Prawdopodobnie z czasów ich własności pochodził pierwszy, murowany dwór.
W końcu XVII wieku majątek kupił Friedrich von der Groeben, który zapisał w testamencie Ponary swemu bratankowi Heinrichowi Wilhelmowi von der Groeben i w roku 1711 ustanowił tu majorat. Ponary pozostały własnością Groebenów do 1945 r.
Ostatni właściciel hrabia Konrad Karl von der Groeben wraz z żoną opuścił Ponary w styczniu 1945 r. Jego matka Benita, z domu hrabianka Finckenstein, pozostała w pałacu razem ze służbą. Podobno po wejściu Rosjan rozegrała jeszcze partię szachów z radzieckim komendantem, potem została rozstrzelana, pozostałych mieszkańców wywieziono.
Pałac powstał na dawnym dworku
Obecny, barokowy pałac z końca XVII wieku, powstał w wyniku rozbudowy wcześniejszego dworu. W przyziemiu zachowano pozostałości tej budowli w postaci trzech pomieszczeń przesklepionych krzyżowo i kolebkowo z tunelami. Powstała harmonijna w proporcjach budowla, na kształcie prostokąta, dwukondygnacyjna, z nieznacznymi ryzalitami na osi elewacji, zdobionymi rytmem jońskich pilastrów, niegdyś zwieńczonymi trójkątnymi naczółkami.
Wkrótce dobudowano oficynę od północy. Herby ówczesnych właścicieli, Ernsta Wolfganga von der Groeben i jego żony z domu von Ostau z datą 1743, do dziś zdobią elewację północną. Kolejna przebudowa miała, miejsce w drugiej połowie XIX wieku. Zmieniono dach, a dotychczas boczną elewację od wschodu przekształcono we frontową, przebijając przejście dobudowując obszerny, niski taras.
Nad wejściem umieszczono herby ówczesnych właścicieli: Wilhelma Arthura von der Groeben i jego żony Agnes von Kleist z datą 1893. Natomiast elewacja południowa cały czas pełniła funkcję ogrodowej, był tam duży taras z ażurowym osłonięciem i zadaszeniem, obrośnięty roślinnością, data 1837, umieszczona nad wejściem w elewacji południowej upamiętnia ślub ówczesnego właściciela Arthura von der Groeben z baronówną Augustą von Dornberg.
W drugiej połowie XIX wieku przebudowano i znacznie powiększono zabudowania gospodarczo- inwentarskie. Z dawnego wyposażenia zachowały się jedynie piece kaflowe. Portrety rodowe i podobizny pruskich władców zdobiące dawniej wnętrza, znajdują się obecnie w muzeum w Olsztynie.
W czasach powojennych mieścił się w pałacu ośrodek wypoczynkowy jednej z toruńskich fabryk. Obecnie jest własnością prywatną.
Park wzdłuż brzegów jeziora
Zespół pałacowo- parkowy z rozległym kompleksem gospodarczym, położony na wysokim, północno- wschodnim brzegu jeziora Narie. Park rozciąga się wzdłuż brzegów jeziora oraz w części północnej całego zespołu.
Niegdyś niewielkie wzgórze, na którym wybudowano pałac, na wzór francuskich ogrodów, opadało tarasami do jeziora, a tarasy porośnięte były krzewami winorośli. Te fragmenty regularnego układu zostały znakomicie wkomponowane w zrealizowany projekt parku krajobrazowego autorstwa Johanna Larassa z połowy XIX wieku.
Cmentarz rodowy usytuowany był pod starymi lipami w części północnej założenia. Zabudowania podwórza gospodarczo- inwentarskiego położone są po stronie wschodniej, a zabudowania wsi majątkowej w części zachodniej. Powojenne nasadzenia drzew spowodowały zasłonięcie dawnych osi widokowych z pałacu i parku ma jezioro.
W początkach XX wieku obszar własności ziemskiej należącej do majątku wraz z trzema folwarkami obejmował 1250 ha ziemi, do majątku należało także jezioro "Narie". Niewiele zachowało się potężnego niegdyś kompleksu ceglano- kamiennych budowli inwentarskich i gospodarczych z XVIII i XIX wieku.
Na szczególną uwagę zasługuje zachowany w szczątkowej formie budynek kuźni z 1861 r., z podcięciem arkadowym, sygnaturką i interesującym detalem o formach neogotyckich, oraz stajnia pałacowa zbudowana na kształt litery L w 1839 r., z bramą przejazdową.
Wiesława Witos
w.witos@gazetaolsztynska.pl
w.witos@gazetaolsztynska.pl
Komentarze (15) pokaż wszystkie komentarze w serwisie
Dodaj komentarz Odśwież
Zacznij od: najciekawszych najstarszych najnowszych
Dodawaj komentarze jako zarejestrowany użytkownik - zaloguj się lub wejdź przez
ewa #2833613 | 185.246.*.* 11 gru 2019 19:57
jakmogę skontaktować się z właścicielem pałacu w Ponarach
!
odpowiedz na ten komentarz
pokaż odpowiedzi (1)
ewa #2446873 | 5.187.*.* 23 lut 2018 13:46
jestem zainteresowana Pałacem w Ponarach spędziłam tam cudowne chwile mam dużo wspomnień. bardzo mnie interesuje kto jest obecnym właścicielem tego pałacu, proszę o kontakt
Ocena komentarza: poniżej poziomu (-1) !
odpowiedz na ten komentarz
pokaż odpowiedzi (1)
Gdzie konserwator #2227420 | 37.47.*.* 21 kwi 2017 16:44
Przykre, ze niszczeje tyle pałaców i dworów na Warmii i Mazurach... Pałac w Ponarach palac w Bieniaszach, dwór w Brzeźnicy, dwór w Borkach i wiele innych czasami barokowych, cennych dworów i pałaców haniebnie niszczejacych i opuszczonych. Nakaz chwili to uratowanie ich i wyremontowanie przy zachowaniu oryginalności a nie jak np w Bieniaszach, w ktore niszczaly i przy odbudowie w 1998 roku NIE USZANOWANO oryginalnych elementów i bryly!!!!!!!!!!!!!
!
odpowiedz na ten komentarz
S2S #1169804 | 79.188.*.* 13 sie 2013 06:39
Wielka ruina jest nie tylko w Ponarach, przyjedźcie zobaczyć co zostało z byłego gospodarstwa w Boguchwałach. A najgorsze w tym, że w tych stosach gruzu z budynków znajduje się eternit. Wszystko to jest zaledwie kilka metrów od ujęcia wody dla mieszkańców kilku miejscowości.
!
odpowiedz na ten komentarz
jerzy #1091166 | 79.188.*.* 21 maj 2013 16:39
Jedna wielka ruina.
!
odpowiedz na ten komentarz
Toruńczyk #747764 | 217.173.*.* 17 lip 2012 20:46
Pałac jest od kilku lat w rękach prywatnych. Kiedyś właścicielem była firma Metron z Torunia i były tam kolonie dla dzieci pracowników. Później pałac został sprzedany komu to nie wiem, ale widać że komuś zależy na terenie a nie na pałacu. Kiedyś rozpoczął ktoś tu remont w środku, ale wszystko staneło. Jak byłem 2 lata temu to bez problemu mogłem tam wejść. Żal mi się robi jak widzę jak to niszczeje bo znam ten budek w 100% bo jeździłem tam 15 lat na kolonie.
Ocena komentarza: warty uwagi (1) !
odpowiedz na ten komentarz
markis #581404 | 89.228.*.* 1 mar 2012 16:20
Byłem w Ponarach w 2009r. Kilka zdjęć https://picasaweb.google.com/markis1946/ PonaryNaszeWycieczki
!
odpowiedz na ten komentarz
grzegorz #401340 | 145.62.*.* 6 paź 2011 10:29
to powinno przejac z powrotem panstwo i oddać komuś w lepsze ręce...bo jak sie patrzy z boku to ręce opadają..ekonomii i pomyślunku zero!
!
odpowiedz na ten komentarz
ewa #367246 | 91.21.*.* 31 sie 2011 23:22
tak,nieszkalam tam kiedys,teraz tylko czasem odwiedzam te strony.wsyd,ze taki piekny palac niszczeje,okradziony jest juz ze wszystkiego,miejscowi i mieszkancy okolic ukradli juz wszystko co mozna bylo ukrasc z tego pieknego niegdys palacu.dzis palac jest wlasnoscia prywatna,ale komu zalezy na tym aby zniszczal ten zabytek?wlascixielowi?
!
odpowiedz na ten komentarz
pokaż odpowiedzi (1)
Zaciekawiony #340897 | 82.177.*.* 5 sie 2011 08:37
Właśnie wróciłem z rekonesansu tegoż ginącego zabytku. Chciałbym aby konserwator zabytków pojawił się w Ponarach i zakończył swój tak wstydliwy byt w naszym województwie. To skandal, że jakąś starą rurę czy zawór uważa się za godną ochrony, a ten obiekt mówiąc wprost rozpada się na oczach i za zgodą fachowców zwanych konserwatorami. Kuźni już nie ma są tylko ruiny! Zanim się napisze artykuł warto dokonać wizji lokalnej i spenetrować cały teren. Aż wstyd oglądać i aż nie do wiary jak można było napisać taki tekst
Ocena komentarza: warty uwagi (1) !
odpowiedz na ten komentarz
pokaż odpowiedzi (2)