W okolicach dzisiejszego Pieniężna kipiało życie polityczne i religijne już w czasach, gdy nikt nawet nie śnił o założeniu Olsztyna. Pieniężno powstało na miejscu staropruskiej osady, której historia niknie w mrokach wczesnego średniowiecza.
W 1260 roku pierwszy biskup warmiński Anzelm (skądinąd Krzyżak) utworzył kapitułę warmińską z siedzibą w Braniewie. Pierwsze zapiski w kronikach zakonu krzyżackiego podają datę 1282 roku, kiedy to biskup warmiński przekazuje kapitule posiadłość Wewy (to ostatni wódz plemienia, który zginął w walkach z Krzyżakami) z poleceniem założenia parafii i wzniesienia kościoła. Jednakże dopiero jego następca biskup Henryk I Fleming, wydzielił w 1288 roku 1/3 terytorium ziemi na potrzeby biskupstwa warmińskiego. W środku tego staropruskiego terytorium leżał stary gród nad Wałszą i wieś Malcekuke (staropruskie: Czarci las), stanowiące zarazem twierdzę obronną i prawdopodobnie pogańskie miejsce kultu duchów podziemnych.
Biskup Anzelm celowo wybrał środek diecezji jako część biskupią, by uniknąć styczności z pogańskimi Prusami. Jednak w latach 1260 - 1273 cały teren objęły walki powstańcze Prusów. Braniewo i Lidzbark legły w gruzach. Od 1284 roku kapituła rezydowała we Fromborku. Kapituła postanowiła staropruską osadę Malcekuke (zwaną już Melzak), przekształcić w miasto. Nazwa Melzak występuje w dokumentach sądowych z 7 kwietnia 1282 roku.
Nie jest dokładnie znana data nadania praw miejskich, niektóre źródła podają 1295 r., jednak w dokumentach po raz pierwszy nazwy civitas (łac. – miasto) użyto w 1312 r., gdy kapituła warmińska wystawiła przywilej lokacyjny na prawie chełmińskim.
Nie jest dokładnie znana data nadania praw miejskich, niektóre źródła podają 1295 r., jednak w dokumentach po raz pierwszy nazwy civitas (łac. – miasto) użyto w 1312 r., gdy kapituła warmińska wystawiła przywilej lokacyjny na prawie chełmińskim.
Pierwsza strażnica kapituły warmińskiej w miejscu dzisiejszego Pieniężna powstała jeszcze w XIII wieku. Posiadała ona ziemne fortyfikacje z fosą oraz palisadą od strony miasta. Budowę zamku jako siedziby komornika kapituły rozpoczęto na początku XIV wieku.
Zmagania z Krzyżakami
Pieniężno było pierwszym zamkiem biskupów warmińskich opanowanym przez Krzyżaków podczas wojny trzynastoletniej. Część mieszkańców bez zgody burmistrza otworzyła bramy przed wielkim szpitalnikiem Henrykiem Reuss von Plauenem. Polskie oddziały szybko jednak przystąpiły do odbicia miasta i zamku. Sprzyjający im burmistrz bohatersko podpalił własny dom, co było sygnałem do ataku. Pieniężno zostało zdobyte, a 60-osobowa załoga krzyżacka wzięta do niewoli. Niestety od domu burmistrza ogień rozprzestrzenił się na inne budynki. Spaliło się całe miasto wraz z zamkiem, a wg. danych krzyżackich zginęło 500 mieszkańców.
Także podczas ostatniej wojny z zakonem w 1520 roku mieszczanie sprzyjali Krzyżakom. Donieśli wielkiemu mistrzowi Albrechtowi, że polska załoga złożona głównie z czeskich zaciężnych jest dość słaba. Ten wyruszył więc nocą 12 marca na czele 2000 ludzi. Obrońcy pod dowództwem Jana Kostelaka i Wawrzyńca Bieniaszewskiego walczyli bardzo dzielnie, ale po rozbiciu murów miejskich ich los był przesądzony. Schronili się jeszcze w zamku i bronili do końca. Zginął Kostelak i 200 ludzi.
Burzony i od nowa budowany
Zamek początkowo składał się on z dwukondygnacyjnego skrzydła zachodniego oraz budynków gospodarczych z przejazdem bramnym od wschodu. Niedługo później główny budynek nadbudowano o jedno piętro i dobudowano boczne skrzydła południowe i północne. Niektóre źródła jako początek budowy zamku podają rok 1302 r., co czyniłoby tę budowlę jedną z najstarszych w całym regionie. W poł. XIV w. nadbudowano i rozbudowano warownię o nowe skrzydła. Kolejne ważne daty:
* 1414 r. - zamek i miasto zostały zniszczony podczas wojny polsko - krzyżackiej
* 1455 r. - podczas wojny trzynastoletniej miasto poddało się Krzyżakom, a sam zamek spłonął w czasie odbicia miasta przez Polaków
* I poł. XVI w. - administratorem Pieniężna był Mikołaj Kopernik. Na pewno przebywał tu w październiku 1518 r. i w marcu 1519 r.
* lata 1589-1599 - zarządcą zamku był książę Siedmiogrodu Andrzej Batory, bratanek króla Stefana
* 1626 r. - zamek zajęli Szwedzi
* 1627 r. - odbił go hetman Stanisław Rewera Potocki, ale wkrótce ponownie przybyli Szwedzi i warownia została spalona oraz częściowo zburzona
* ok 1640 r. - odbudowa w stylu barokowym. Powstały m.in. barokowe szczyty, obiekt stracił cechy obronne
* XIX i XX w. - kilka przebudów spowodowało w dużej mierze utratę gotyckiego i barokowego charakteru głównego budynku
* ok. 1870 r. - ze względu na zły stan rozebrano skrzydło wschodnie i południowe. Pozostałe skrzydła przebudowo na potrzeby administracji i sądu zaborcy pruskiego
* lata 1920-31 - przeprowadzono remont skrzydła zachodniego umieszczając w nim szkołę i niewielkie muzeum regionalne
* 1945 r. - zamek został spalony i zdewastowany
* 1958 r. - rozpoczęto prowizoryczną konserwację zachowanych ruin
Obecnie obiekt jest własnością prywatną, ale nie są tu prowadzone żadne prace.
Komentarze (7) pokaż wszystkie komentarze w serwisie
Dodaj komentarz Odśwież
Zacznij od: najciekawszych najstarszych najnowszych
Dodawaj komentarze jako zarejestrowany użytkownik - zaloguj się lub wejdź przez
amurek13 #703942 | 79.184.*.* 10 cze 2012 19:59
Niech Ci co tak psioczą sami zrobią coś dobrego z tym zamkiem.Odbudowa to takie kolosalne pieniądze,że nie ma co marzyć o odbudowie z budżetu gminy a nawet powiatu czy województwa .Nie pałam sympatią do tego burmistrza ale to akurat nie jego wina.Jego zaniedbania to gimnazjum,ratusz,bezrobocie i jeszcze szereg innych potrzeb, na które on nie zwraca uwagi.
!
odpowiedz na ten komentarz
pokaż odpowiedzi (1)
coz #553915 | 80.50.*.* 11 lut 2012 08:47
Kukułcze jajo. Zamek jest w rękach prywatnych, obciążony hipoteką, Wykupić? Wyremontować "Coś" zorganizować? Ale co może przynieść zysk na tym padole łez? Jeżeli nie przyniesie dochodu, nadal będzie generował koszty związane z utrzymaniem nieruchomości. Kto za to zapłaci? Ja? Pan? Pani? Gmina? Z drugiej strony szkoda aby popadał w jeszcze większą ruinę.
!
odpowiedz na ten komentarz
M.K ULM #368549 | 91.47.*.* 2 wrz 2011 16:16
a moze tak odbudowac , i cos tam zrobic
!
odpowiedz na ten komentarz
kropka #363064 | 78.24.*.* 27 sie 2011 14:20
w sumie nie ma nic. pełno gruzu, połamanych desek, butelek od piwa itp :)
!
odpowiedz na ten komentarz
GG+ #359776 | 77.181.*.* 24 sie 2011 08:03
A co takiego ciekawego jest w tej ruinie do ogladania ???
!
odpowiedz na ten komentarz
doświadczony #359575 | 46.205.*.* 23 sie 2011 22:45
te ruiny zamku to zaiste obraz "archidiecezji" warmińskiej i jego "biskupa, tzw." pana Ziemby...
Ocena komentarza: warty uwagi (1) !
odpowiedz na ten komentarz