Gajlity: stary dwór nad jeziorem Blanki

Ta zagubiona wśród lesistych wzgórz wioska wymieniana jest w źródłach historycznych już w XIV wieku, można ją znaleźć na szczegółowych mapach Warmii z przełomu XVI i XVII w. Leży na zachodnim brzegu jeziora Blanki, nad niewielka zatoczką, naprzeciwko znacznie większych Suryt. Odrestaurowany zabytkowy 200 letni dwór położony jest w trzyhektarowym parku bezpośrednio nad brzegiem wspomnianego jeziora Blanki. To jezioro sandaczowe o powierzchni 440 ha. W odległości 300 m od dworu zaczyna się zwarty kompleks leśny ciągnący się do Dobrego Miasta.

Bogactwo przyrody

Gajlity położone są wśród morenowych wzniesień zalesionych mieszanymi lasami. W pobliżu znajdują się dwa większe jeziora - Symsar (135 ha) i Luterskie (692 ha) połączone z jeziorem Blanki rzeką Symsarną. Nad północnym brzegiem jeziora w pewnym oddaleniu wieś Blanki z zabytkowym kościołem. W okolicy występują rzadko gdzie indziej spotykane gatunki roślin i zwierząt, jak bobry, orzeł bielik, widłaki, żurawie, w parku z łatwością można znaleźć rzekotkę drzewną, wiosną kwitną zawilce, a na pobliskich polach przy odrobinie szczęścia można zobaczyć dziki, sarny, lisy, łasice.

Trochę historii

Dawny majątek ziemski w latach 1748-1780 był w posiadaniu rodu von Hatten, a w pierwszej połowie XIX wieku - rodu von Knoblauch. Na początku XX w. majątek należał do Richarda Brunka, potem – aż do stycznia 1945r. - właścicielem majątku o powierzchni około 300 ha była rodzina Perk, o której niewiele wiemy. Co było potem - łatwo się domyśleć. Wojska rosyjskie, które w styczniu 1945 roku wyzwalały (lub - jak kto woli - zajmowały) tereny dawnych Prus Wschodnich, nie miały litości dla miejscowych, zwłaszcza tych mówiących po niemiecku. Właściciele dworu uciekli do Niemiec, a dworek zajęli zwycięzcy.
Dwór w Gajlitach wybudowany został na przełomie XVIII i XIX wieku. Jest to budowla wzniesiona na rzucie prostokąta, parterowa, nakryta dachem naczółkowym. Elewacja frontowa zdobiona jest niewielkim tarasem z głównym wejściem do budynku. Od strony parku znajduje się duża weranda. Park graniczy z Jeziorem Blanki. Z dawnych zabudowań zachował się spichlerz z częścią mieszkalną.
Budynek główny usytuowany jest na wzniesieniu. Do elewacji bocznej dobudowano oficynę. Od frontu główne wejście na osi poprzedzone jest niewielkim tarasem z balustradą. We wnętrzach układ dwutraktowy, zachowały się schody w holu z ozdobną balustradą, oryginalne posadzki i podłogi.
Park rozciąga się wzdłuż jeziora. Na podjeździe rosną cztery pomnikowe lipy.
Z innych zabudowań zachował się dawny spichlerz z częścią mieszkalną z 1844 roku, o interesującej konstrukcji ceglano-drewnianej.
Dworek od kilkunastu lat jest w rękach prywatnych. właściciele prowadzą prace restauracyjne i remontowe w samym dworku i otaczającym go parku. W obiekcie prowadzona jest działalność agroturystyczna. W pobliżu (ok. 200 m) jest kilka domków letniskowych.

Jak dojechać?

Jadąc drogą z Olsztyna, za stacją benzynową w Dobrym Mieście skręcić dwukrotnie w prawo na Jeziorany. Po 14 km - na początku wsi Radostowo, przy kapliczce, skręcić w lewo na Gajlity. Dalej 300 m drogą z płyt betonowych, a następnie prosto (droga skręca w lewo) ok. 3 km polną droga do Gajlit. Odległość z Dobrego Miasta - 17 km, z Olsztyna - 40 km.
Można też dojechać z Lidzbarka Warmińskiego: wyjazd z miasta drogą na Kłębowo, jedziemy prosto drogą asfaltową (ok. 11 km) przez Łabno, (na krzyżówce prosto) Jarandowo, Kierz, do drogowskazu "Gajlity 1", skręcamy w prawo w bity gościniec, do Gajlit ok. 1 km.
Adam Bartnikowski