Rekordy Warmii i Mazur

Jeżeli pod uwagę weźmiemy wielkość naw i długość kościoła, to palmę pierwszeństwa od ponad 600 lat dzierży katedra we Fromborku, zwana matka kościołów warmińskich. Ma niemal 100 metrów długości (dokładnie 96) i może pomieścić cztery razy więcej osób, niż liczy miasto Frombork.

Najwyższą budowlą nie tylko w regionie, ale i w całej w Polsce, jest maszt stacji nadawczej radia i telewizji w Olsztynie – Pieczewie. Został on wybudowany w 1969 roku i początkowo miał 330 metrów wysokości. Kilka lat później dodano do niego charakterystyczny tubus zawierający anteny, co zwiększyło wysokość masztu do 360 metrów. Programy radiowe nadawane z anten masztu w Pieczewie słyszalne są nawet w odległości ponad 150 km. Np. Radio Olsztyn dobrze słychać w niektórych dzielnicach Gdyni, a nawet Warszawy, w Królewcu czy na Mierzei Kurońskiej, czego doświadczył piszący te słowa.

Śniardwy są największe, ale Jeziorak - najdłuższy. To rynnowe jezioro ciągnie się od Iławy na południu do Jerzwałdu (zatoka o nazwie Jezioro Płaskie), Dobrzyk i Skiławek na północy. Mierniczowie zmierzyli, że ma długość dokładnie 27.450 metrów. Nie jest natomiast zbyt szerokie - w najszerszym miejscu (rozgałęzienie na południe od Siemian) nie przekracza 2300 metrów, ale przeciętnie ma zaledwie kilkaset metrów. Można je bez trudu przepłynąć w poprzek, co wielokrotnie czyniłem. Jest to jednak sport raczej ekstremalny; można łatwo zderzyć się z kajakiem lub jachtem.
Na Jezioraku leży największa śródlądowa wyspa w Polsce - Wielka Żuława. Ma powierzchnię 82,4 ha. Jako ciekawostkę dodajmy, że na tej właśnie wyspie kręcono najważniejsze sceny do filmu Gniazdo (1974) w reżyserii Jana Rybkowskiego z Wojciechem Pszoniakiem w roli Mieszka I.
W niektórych publikacjach znajdziemy informacje, jakoby Wielka Żuława była największą śródlądową wyspą Europy. Przyjrzeliśmy się bliżej zagadnieniu. Prawda jest niestety druzgocąca dla Jezioraka i Wielkiej Żuławy: na samym jeziorze Ładoga (Rosja, największe jezioro w Europie) jest ponad 600 wysp, z których największa o nazwie Wanaam ma powierzchnię 36 km kw. Jeszcze więcej wysp jest na jeziorze Onega (także w Rosji) - ok. 1600, największe mają ponad 10 km kw. powierzchni. Jednak rekordowe pod tym względem jest największe w Finlandii i czwarte w Europie jezioro Saimaa, na którym doliczono się ponad 14 tysięcy wysp! Jako ciekawostkę dodam, że jezioro Saimaa ma najdłuższą na świecie linię brzegową - ponad 14.850 km!
Nawet poza Rosją i Skandynawią można znaleźć większe od naszej Żuławy wyspy, jak np. Reichenau na Jeziorze Bodeńskim w Niemczech - 4,4 km kw., czyli 440 hektarów.
W tej sytuacji pozostaje przy Wielkiej Żuławie tytuł największej śródlądowej wyspy w Polsce.

Maszty, kominy, to szczególny rodzaj konstrukcji. Poszukajmy więc najwyższego budynku w regionie. Znajduje się on w Elblągu. Jest nim górująca nad całym miastem wieża kościoła pw. św. Mikołaja. Ma ona 95 metrów wysokości. Kilka lat temu wolno było wchodzić na nią, by podziwiać rozległy widok. Przy dobrej pogodzie można było zobaczyć nie tylko Pasłęk, Krynicę Morską i Malbork ale nawet przedmieścia Gdańska od strony rafinerii.

Kolejna imponująca budowla stoi we wsi Szymbark nad jeziorem Szymbarskim. Są to ruiny największego zamku województwa warmińsko mazurskiego o rozmiarach 97 x 72 m, z 12 basztami. Zamek powstał z inicjatywy kapituły pomezańskiej w połowie XIV w. Po sekularyzacji Prus wielokrotnie zmieniał właścicieli. Od XVIII w. do 1945 roku należał do rodziny Finckensteinów. Spalony został przez Rosjan kilka miesięcy po zajęciu Prus Wschodnich. Wśród wieści ciekawych i niesprawdzonych, ale przekazywanych po wojnie przez okoliczną ludność jest opowieść o tym, że właścicielom zamku udało się już po zdobyciu Prus przez Rosjan wywieźć najcenniejszy majątek konwojem oznakowanym znakami czerwonego krzyża. Do zamku z Iławy prowadzi znakowany szlak pieszy.

Żyjemy w Krainie Tysiąca Jezior, nie dziwi więc, że zbiorniki sztuczne uchodzą naszej uwadze. Ale jeden z nich ma dość spore rozmiary. To Jezioro Pierzchalskie: 2,5 km kw. powierzchni, pięć kilometrów długości, głębokość sięga ponad 10 metrów. Powstało w 1916 roku po przegrodzeniu zaporą ziemną głębokiego wąwozu rzeki Pasłęki niedaleko wsi Pierzchały. Piętrzy rzekę i gromadzi wodę dla odległej o około 1 km elektrowni wodnej.

Wśród budowli mających rekordowe wymiary nie może zabraknąć mostów. Najsłynniejsze z nich to wiadukty w Stańczykach. Linię kolejową z Gołdapi do Żytkiejm zaczęto budować przed I wojną światową, skończono zaś w 1926 roku. Biegła ona równolegle do granicy i na trasie do Pobłędzia przewidziana była jako dwutorowa, chociaż drugiego toru nigdy nie położono. Wiadukty w Stańczykach, z których użytkowany był tylko północny, wybudowany w latach 1912-1914 (południowy powstał w latach 1923-1926), mają 36 m wysokości i 250 m długości. Pozwalają na pokonanie wąskiej i głębokiej doliny rzeczki Błędzianki. Między bajki należy włożyć opowieści, że linii tej nigdy nie użytkowano. Nawet w rozkładzie jazdy na zimę 1944/45 przewidywano na tej trasie trzy pary pociągów na dobę.

Podobnie imponujący wysokością (26 metrów - jeden z najwyższych w Polsce wiaduktów z czynną linią kolejową) jest most kolejowy nad Wałszą w Pieniężnie, zachwycający lekką ażurową konstrukcją stalową. Nawet najwyższe drzewa Czarciej Doliny nie osiągają wysokości mostu.