Pomnik poległych strzeżony przez Chrystusa

To jeden z najlepiej zachowanych i najbardziej monumentalnych pomników poświęconych poległym w czasie I wojny światowej na Mazurach i Warmii. Strzeże go 3-metrowy Chrystus. W Jedzbarku warto też zobaczyć zbudowany w latach 1974-1982 roku kościół w kształcie rotundy. Jedni się nim zachwycają, inni pomstują, że nie pasuje do warmińskiego krajobrazu. A wy jak uważacie?

Pomniki poległych w czasie I wojny światowej zaczęto stawiać w całych Niemczech w latach 20 ubiegłego stulecia. Powstawały z potrzeby serca choć też i na polityczne zamówienie. Inicjatorami byli zwykle mieszkańcy danej miejscowości, którzy w ten sposób chcieli uczcić pamięć poległych, często członków rodzin, na frontach I wojny światowej.

Te upamiętnienia miały oczywiście także wydźwięk polityczny i były wykorzystywane do krzewienia niemieckiego patriotyzmu i nacjonalizmu. Na Mazurach i Warmii miały dodatkowy cel: budować lub wzmacniać więź Warmiaków i Mazurów z prusko-niemiecką ojczyzną.

Po 1945 roku wiele z nich zniszczono, głównie tam gdzie wcześniej mieszkali etniczni Niemcy, zatem głównie na północy obecnego warmińsko-mazurskiego. Najwięcej zachowało się ich na polskiej części Warmii, tam gdzie po wojnie zostało dużo Warmiaków.

Pomniki poległych z reguły stawiano w centrum miejscowości, z reguły koło kościoła. Najczęściej były to tablice nazwiskami mieszkańców danej miejscowości poległych na frontach I wojny światowej, którą zawieszano w kościołach czy mocowano na głazach. Prawdziwe pomniki, takie jak ten w Jedzbarku, należały do rzadkości.

Często głazy dostawały od władzy drugie życie i tabliczkę odpowiadającą nowej rzeczywistości. Tak stało się na przykład w Rynie gdzie czterdzieści lat po zerwaniu niemieckiej tablicy na stojącym w centrum Rynu głazie wmurowano nową z napisem: W hołdzie wyzwolicielom Rynu i bojownikom o utrwalenie władzy ludowej. Społeczeństwo miasta i gminy 1945-1985. Teraz kamieńń stoi już na uboczu.

Z kolei w Dźwierzutach nowa tablica głosi: 1945-1970. W DWUDZIESTĄ PIĄTĄ ROCZNICĘ POWROTU DO POLSKI. MIESZKAŃCY DŹWIERZUT.

Po 1989 roku wiele z pomników odnowiono czy odrestaurowano. Pojawiły się też nowe tablice, także dwujęzyczne. Niektóre pomniki po latach znowu stały się pomnikami. Tak stało się na przykład z obeliskiem w Krzyżanach koło Rynu. Zwalony czasach PRL przeleżał kilkadziesiąt lat w ziemi. Odnaleziono go przypadkowo i odkopano w czasie robót ziemnych w 2012 roku i postawiony obok przydrożnego krzyża.

Pomnik w Jedzbark na tle innych upamiętnień wyróżnia się swoją wielkością i tym, że jest prawdziwym pomnikiem. Stanowiący jego element figura Chrystusa ma 3 metry wysokości.

Lista poległych z Jedzbarka i Odryt
Paul Barczewski, † 1915
Paul Bartlewski, † 1914
Gerhard Bauchrowitz, † 1918
Franz Buchowski, † 1917
Joseph Buller, † 1918
Eduard Fischer, † 1915
Ernst Korczak, † 1917
August Kowalski, † 1918
Bernhard Kuklinski, † 1916
Richard Lange, † 1914
Franz Michasch, † 1914
August Prahl, † 1916
Johann Pionczewski, † 1916
Joseph Sadrina, † 1915
Jacob Schiwan, † 1915
Vitalis Schnitter, † 1916
Bernhard Szczepanski, † 1916
Eduard Tolksdorf, † 1915
Anton Wagner, † 1915

W styczniu 1945 roku żołnierze radzieccy zamordowali 34 mieszkańców Jedzbarka. Pochowano ich przy krzyżu, obok boiska szkolnego.

Igor Hrywna

Odległości
Olsztyn 24 kilometry
Szczytno 40 kilometrów
Mrągowo 53 kilometry