Butryny: Kościół św. Jakuba Starszego

Nazwa wsi pochodzi prawdopodobnie od imienia pruskiego osadnika Butrym lub od domu (but w języku Prusów znaczyło tyle, co dom). Inną etymologię wskazuje Jan Chłosta, znany olsztyński historyk. Dowodzi on, że nazwa wsi wywodzi się od słowa wutris, oznaczającego w języku pruskim kowala. Tę tezę potwierdza być może niemieckie brzmienie nazwy Butryny - Wuttrienen.
Butryny powstały w 1412 roku, zatem w roku 2012 obchodzą okrągły jubileusz 600-lecia. W 1415 r. nazwę wsi zapisano jako Wotrienen, w roku 1576 – Putrinen, natomiast w 1615 r. zapisano jako Wutrienen i Wotrinen. Pierwszy kościół wymieniany jest w dokumentach już w XIV w.

Pierwszy kościół był konstrukcji drewnianej, spłonął w 1682 r. W roku 1689 roku rozpoczęto budowę murowanej świątyni, wówczas w stylu barokowym. Konsekracji nowego kościoła dokonano w 1724 r. Ta świątynia także spłonęła w czasie pożaru w 1886 r. Odbudowana została w latach 1887–1888 w stylu neogotyckim, z wykorzystaniem starych murów. Obok kościoła znajduje się warmińska murowana kapliczka klasycystyczna z drugiej połowy XVIII wieku. Nieco dalej jest druga kapliczka z XIX w., neoklasycystyczna.

Kościół jest budowlą salową na rzucie prostokąta z szerokim, płaskim ryzalitem w elewacji wschodniej. Ołtarz główny ma styl barokowy i pochodzi z 1681 r. W bocznym ołtarzu znajduje się obraz z XVII w. przedstawiający św. Antoniego z Dzieciątkiem w srebrnych sukienkach. Obecny kształt kościoła uzyskano dopiero w 1934 r., kiedy to ukończono budowę kościelnej wieży. Kościół w Butrynach, jak wiele kościołów w czasach panowania Prus Wschodnich, był miejscem pracy znanych ludzi związanych z Warmią. W 1883 r. swoje pierwsze kapłańskie kroki stawiał tutaj ks. Walenty Barczewski (1856–1928), wybitny Warmiak, działacz narodowy i żarliwy obrońca praw polskich katolików w Prusach Wschodnich. Długoletnim proboszczem tej parafii (1904 - 1933) był ks. Wacław Osiński (1868–1945), redaktor czasopisma "Warmiak", wiceprezes polskiej Rady Ludowej na Warmii i działacz polonijny w Rzeszy Niemieckiej.

W kościele w Butrynach witano każdego nowego biskupa Warmii podczas uroczystego wjazdu do diecezji. Nowo mianowani biskupi przyjeżdżali starym traktem warszawskim, biegnącym przez pobliskie Bałdy. Na polach pod Bałdami powstała Aleja Biskupów z tablicami informacyjnymi, poświęconymi wszystkim 51 dotychczasowym biskupom warmińskim. Zbudowano tam też symboliczne Wrota Warmii. Od 2008 roku corocznie w pierwszą sobotę lipca odbywa się tam uroczystość pn. Kiermas Warmiński, podczas której można m.in. obejrzeć rekonstrukcję historycznego wjazdu biskupa na Warmię.
Warta obejrzenia jest również warmińska, murowana kapliczka klasycystyczna z drugiej połowy XVIII w. znajdująca się tuż przy kościele. Obecny proboszcz stara się otworzyć tutaj regionalne i sakralne muzeum, sam dając zaczątek kolekcji wspaniałym zbiorem młynków do kawy.

Na filmie można obejrzeć fragment mszy św. w kościele w Butrynach, inaugurującej Kiermas Warmiński w 2010 roku. W uroczystości uczestniczył m.in. Wielki Mistrz Zakonu Krzyżackiego dr. Bruno Platter.