Ostróda: zamek krzyżacki

Pierwsza warownia położona w widłach Drwęcy wpadającej wówczas dwoma nurtami do Jeziora Drwęckiego istniała zapewne już w połowie XIII wieku. Pierwsza wzmianka pochodzi z około 1300 roku. Była to prawdopodobnie budowla o konstrukcji drewniano-ziemnej i podlegała administracyjnie komturowi dzierzgońskiemu.
W 1329 roku położona w pobliżu warowni osada otrzymała prawa miejskie. Miasto nazwano "Osterode". W 1330 r. utworzono tu siedzibę prokuratora. Podlegał on administracyjnie pod komturstwo w Dzierzgoniu. Powołanie w 1341 r. samodzielnej komturii w Ostródzie było podyktowane ciągłym zagrożeniem ze strony Litwinów oraz trudnościami w prowadzeniu akcji osadniczej. Pod komturię podlegały zamki w Działdowie, Iławie, Nidzicy, Wielbarku, Olsztynku i Dąbrównie. Drewniana warownia nidzicka okazała się niewystarczająca dla zapewnienia ochrony.

Jedni budowali, inni palili

W 1349 r. rozpoczęto budowę zamku. Nadzorował ją Gunther von Hohenstein, który był znany jako inspirator okazałej budowli zamkowej w Świeciu. Prace trwały trzydzieści lat, ukończono je tuż przed najazdem Litwinów, którzy zrównali tę budowlę z ziemią. Zamek ostródzki nie miał wówczas wież, które w końcu XIV wieku były rzadkością w budownictwie krzyżackim. Wypełnienie wyspy osiedlem nie pozwoliło na założenie wzmocnionego podzamcza, które przeniesiono na przeciwległy brzeg rzeki. W 1381 roku istniały dwie budowle zamkowe, stara i nowa, obie spalone w tym roku przez wojska księcia litewskiego Kiejstuta. Odbudowa trwała aż do 1397 r.

Wielka odbudowa

Przygotowując się do nowej wojny z Polską, zamek odbudowano w latach 1407–1410 na planie zbliżonym do obecnego, z tym że lepiej go umocniono, otoczono murem i fosą. Fosa była głęboka i wypełniona wodą. Droga do zamku prowadziła przez podzamcze. Zasypano ją dopiero w XVIII wieku. Do zamku wjeżdżało się od strony zachodniej przez zwodzony most znajdujący się ponad fosą, następnie przez podwójną bramę wjazdową ostro sklepioną z bloków granitowych. Podzamcze pełniło funkcję ośrodka przemysłowo-usługowego, z browarem, młynem, kuźnią i zakładami rzemieślniczymi. Od strony wschodniej znajdowały się stajnie, szopy i spichlerze. W końcu XIV wieku zamku broniła artyleria - ta sama, która wspomagała wojska krzyżackie w bitwie pod Grunwaldem. Pod zamkiem znajdowały się obszerne piwnice; przyziemia wykorzystywano jako magazyny oraz zbrojownię. Na piętrze mieściła się sypialnia braci zakonnych, jadalnia, wielka sala rycerska (o czterech oknach i trzech drzwiach) oraz kaplica usytuowana w południowym skrzydle. Przy skrzydłach zamku były ganki dla straży, do których wchodziło się z podwórka po schodach. Pod nimi był loch więzienny.

Nasi górą

Krzyżacy z wielką starannością zbudowali ten zamek nie przypuszczając zapewne, że wkrótce warownia znajdzie się we wrogich polskich rękach. Po zwycięskiej bitwie pod Grunwaldem, 18 lipca 1410 r. zamek ostródzki zajęły wojska polskie. W zamku złożono tymczasowo ciała poległych dostojników krzyżackich: Wielkiego Mistrza Ulryka von Jungingena i komtura Ostródy Gamratha von Pinzenaua.

Po zwycięstwie polskim w wojnie trzynastoletniej z Krzyżakami Ostróda znajdowała się w granicach Prus Zakonnych (lenna Polski od 1466 r.). Prusy poddano sekularyzacji (czyli zeświecczeniu, wyłączeniu spod władzy kościoła) w 1525 r. Niedługo potem w Ostródzie utworzono starostwo. Po powołaniu starostwa doszło do przebudowy zamku. Zmierzch epoki średniowiecznej zmienił charakter zamku. Przekształcenia objęły usunięcie piętra obronnego i wieży. Siedzibę znalazły tu sąd, więzienie i magazyny. W latach 1633-1639 zamkiem zarządzał książę śląski na Legnicy i Brzegu, Jan Chrystian z Piastów.

Potop, pożar i ... Napoleon

Wojny szwedzkie w XVII wieku przyniosły wiele zniszczeń, lecz największe straty spowodował wielki pożar miasta w 1788 roku,. Poważnie ucierpiał także zamek - po wybuchu zamkowej prochowni całe skrzydło wschodnie legło w gruzach.
W 1807 r. na zamku zatrzymał się cesarz Napoleon Bonaparte. Zajmował pokój na piętrze w północnym skrzydle. Przebywał tu od 21 lutego do 1 kwietnia 1807 r. Po wygranej przez niego bitwie pod Pruską Iławką powołał w ostródzkim zamku główną kwaterę wojsk francuskich. Z powodu dotkliwego zimna, Napoleon w kwietniu przeniósł się do wspaniałego pałacu w Kamieńcu k. Susza, rezydując w pałacu hrabiów Dohna - Finckenstein, gdzie odwiedzała go Maria Walewska.

Znowu wojna i pożary

W XIX wieku zamek poddawano kolejnym przekształceniom, a w roku 1915 urządzono tu mieszkania.
W 1945 r. zamek spłonął doszczętnie wraz z prawie całym miastem. Dopiero w 1977 r. zaczęto odbudowywać zamek z ruin. Proces ten trwał aż piętnaście lat. Obecnie mieści się w nim centrum kultury, galeria, biblioteka oraz muzeum, a także sala bankietowa.