Drwęca: od Krzyżaków do spływów kajakowych

Krzyżacy rzeką transportowali płody rolne, drewno, skory i mięso dzikich zwierząt, a także runo leśne. Po rzece kursowały szkuty ( łodzie z jednym żaglem), które wywoziły i przywoziły różne produkty dla potrzeb samego Zakonu, który nad brzegami rzeki miał siedziby komturii i mniejsze jednostki administracyjne wójtostwa.

Drwęca odegrała swoją rolę przed walną rozprawą z Krzyżakami pod Grunwaldem. Król Władysław Jagiełło pierwotnie miał zamiar przekroczyć Drwęcę pod Kurzętnikiem, ale widząc umocnienia Krzyżaków i inne niedogodności postanowił rzekę obejść od strony źródeł. I tak doszło do zdobycia Działdowa i Dąbrówna w dniach poprzedzających bitwę pod Grunwaldem ( 15 lipca 1410 r.).

Po zawarciu w 1466 roku przez Polskę i Zakon pokoju w Toruniu dokonano podziału ziem na Prusy Królewskie i Prusy Książęce i rzeka w tych ustaleniach była przedmiotem targów i ten proces trwał przez wieki praktycznie do zakończenia II wojny światowej. Bowiem przed II wojną światową Drwęca i jej dopływ na znacznej długości stanowiły granicę państwową między Polską i Prusami Wschodnimi.

Władze Prus Wschodnich poczynając od 10 lipca 1798 roku wprowadziły zasady stałej żeglugi przewozowej rzeką Drwęcą. Po wprowadzeniu zmian administracyjnych i powołaniu powiatów w 1818 roku przywileje przewozowe przypisano powiatom. Nad brzegami rzek i jezior, przez które przepływa rzeka zbudowano magazyny dla przechowywania towarów transportowanych rzeką. Rzeka stanowiła szeroko pojętą drogę komunikacji handlowo – towarowej do końca XIX wieku. Z chwilą uruchomienia linii kolejowych, które dla transportu były szybsze stopniowo ruch na rzece zanikał, a coraz częściej rzeka zaczęła spełniać rolę rekreacyjną. Tak było i z wybudowanym w latach 1846 – 1872 Kanałem Ostródzko – Elbląskim.

Kiedy w 1912 roku Adolf Tetzlaff uruchomił na jeziorach i kanałach żeglugę turystyczną również i rzeka zaczęła takie funkcje spełniać w poszczególnych powiatach ( ostródzkim, nowomiejskim, brodnickim, dobrzyńsko - golubskim?). Powstałe w początkach XX wieku Towarzystwo Wioślarskie podjęło działania o charakterze sportowo – rekreacyjnym.

Całość dokonujących się na terenach Prus Wschodnich przemian była wynikiem uzyskania ogromnej kontrybucji wymuszonej na Francji przez Prusy. Rozwinął się nie tylko handel produktami rolnymi i pochodzącymi z przetwórstwa ( tartaki, fabryki mebli, cegielnie, gorzelnie, mleczarnie), ale także wzrosła stopa życiowa mieszkańców i oni poszukiwali nowych form wypoczynku po trudach pracy. Rzeka Drwęca dzięki powstałemu Towarzystwu Wioślarskiemu stała się naturalnym magnesem przyciągającym nie tylko wędkarzy i handlowców, ale także ludzi uprawiających sport.

Życie codzienne mieszczan Ostródy, Lubawy, Nowego Miasta Lubawskiego, Brodnicy i Golubia – Dobrzynia było uwarunkowane stopniem zamożności. Ludność poświęcała wiele czasu na działalność w różnych bractwach, w tym religijnych i sportowych.

Duże zasługi w upowszechnieniu sportu ma Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, Towarzystwo Wioślarskie i inne.

Charakterystyka rzeki i jej dopływów

Krajobraz dorzecza Drwęcy kształtował się pod wpływem ostatniego zlodowacenia oraz procesów, które występowały po tym okresie. Główny typ rzeźby terenu stanowi morena czołowa, którą poprzecinały doliny dopływów Drwęcy oraz ona sama. Garb Lubawsko – Nidzicki uformowany w okresie trzeciej fazy zlodowacenia Bałtyckiego stanowi obszar, z którego w różne strony świata wypływają: Marózka Szkotówka, Łyna, Nida, Wel, i Grabiczek. Natomiast najbardziej na wschód wysunięte są źródła rzeki Drwęcy, która jest przedostatnim dopływem prawy rzeki Wisły.

Cały obszar pradoliny rzeki obfituje w liczne, malownicze jeziora pochodzenia polodowcowego. Do najliczniejszych należą jeziora typu rynnowego. Najwyższym wzniesieniem morenowym tego Obszaru jest Garb Lubawsko – Nidzicki z najwyższym wyniesieniem, Górą Dylewską ( 312 m. n. p. m. ). Rzeka o długości 219,3 km wypływa z najbardziej na wschód wysuniętego fragmentu Wzgórz Dylewskich, 2 km na południe od wsi Drwęck, która leży kilka kilometrów na zachód od miasta Olsztynka. Źródła wysiękowe rzeki leżą na wysokości 192 m. n. p. m..

Natomiast ujście rzeki Drwęcy do Wisły powyżej miasta Torunia leży na wysokości 36,2 m. n. p. m.. Tak oto jest ona przykładem rzeki górskiej, gdyż spadek na każdy km wynosi średnio 0,7 promila. Na odcinku do wsi Wigwałd płynie w kierunku północnym, a następnie zmienia kierunek na zachodni, ale cały czas płynie wielka pradoliną Po przepłynięciu 20 km przyjmuje pierwszy większy dopływ lewobrzeżny, Grabiczkę i dalej meandrując pradoliną, na której rozciągają się łąki dopływa do Ostródy, gdzie na 26 km od źródeł wpada do jeziora Drwęckiego. Jezioro Drwęckie o powierzchni 881 ha składa się z dwóch rynien: rynny południowo – zachodniej ( 12 km długości) i rynny północno –zachodniej (7,5 km długości). Rzeka przepływa rynną południowo – zachodnią, by po 12 km wypłynąć we wsi Samborowo.

Znaczne obszary pradoliny rzeki pokrywają lasy mieszane, pola uprawne, łąki i pastwiska oraz torfowiska. W lasach przewagę stanowią bory sosnowe z domieszką dębu i innych drzew liściastych. Na terenach moreny lodowcowej dość często spotykane są lasy bukowe oraz mieszane. Natomiast w pradolinie rzeki i jej dopływach oraz w sąsiedztwie jezior występują olchy, wierzby, łozy i inne krzewy. Spotyka się tez tu modrzewie.

Grunty orne w pradolinie rzeki i jej dopływów są wykorzystywane pod uprawę żyta, roślin oleistych, jęczmienia, pszenicy, ziemniaków i buraków cukrowych oraz pastewnych. Na łąkach występuje bogata roślinność trawiasta. Torfy występują w zastoiskach po wylewach rzeki i jej dopływów.

W przeszłości historycznej rzeka była dużo piękniejsza i bogatsza w szatę roślinną i ostoję zwierzyny. To ludzie w dużym stopniu przyczynili się do degradacji naturalnego środowiska pradoliny rzeki. Człowiek zniszczył znaczne obszary leśne, zmniejszyła się liczba gatunkowa flory i populacja fauny. Wody rzeki poważnie zanieczyścił człowiek przez wprowadzane ścieki komunalne oraz przez wody wypływające z gleb nawożonych nawozami mineralnymi, które powodowały nadmierne użyźnienie wód rzecznych.

By chronić wody rzeki Drwęcy i jej dopływów już w 1961 roku państwo ustanowiło rzekę rezerwatem przyrody na powierzchni 1888,27 ha wód. Na wodach rzeki i jej dopływów dopuszczono jedynie turystykę kajakową i wędkarstwo. Tereny rezerwatu rozciągają się na terenie gmin: Olsztynek, Ostróda (miasto i gmina), Iława ( miasto i gmina), Miłomłyn, Grunwald, Lubawa ( miasto i gmina), powiaty: Nowe Miasto - Lubawskie, Brodnica i Golub – Dobrzyń.

Pomimo, że obszar dorzecza Drwęcy należy do obszarów słabo uprzemysłowionych, to jednak istnieje tu kilkadziesiąt zakładów, które wywierają swój przemożny wpływ na degradację środowiska naturalnego. Do poważnych zadań należało uwolnienie rzeki i jej dopływów od ścieków komunalnych. Dzięki organizowanym od 1984 roku „Dniom Ochrony Drwęcy”, a po przywróceniu powiatów ( 1 – 01 – 1999 r.) problem „Dni Drwęcy” nabrał dużego rozmachu w zakresie upowszechniania wartości proekologicznych i edukacji społecznej.

Miasta i gminy położone nad rzeką Drwęcą wybudowały w okresie tych lat nowoczesne oczyszczalnie ścieków komunalnych, co w znacznym stopniu przyczyniło się do oczyszczenia wód rzeki i jej dopływów. Dziś na znacznej długości Drwęca ma wody I klasy czystości, a miasta Toruń i Inowrocław mają na Drwęcy własne ujęcia wody pitnej. Dzięki organizowanym „Dniom Drwęcy” w czerwcu każdego roku, w których bierze udział 18 samorządów lokalnych, siedem powiatów i dwa województwa: warmińsko – mazurskie i kujawsko – pomorskie, zdołano w znacznym stopniu poprawić stan czystości wód w Drwęcy i jej dopływach.

Różnorodność imprez organizowanych z okazji „Dni Drwęcy”, w tym konkursy czytelnicze, plastyczne i inne dla młodzieży w wyraźnym stopniu przyczyniły się do poprawy czystości w dorzeczu rzeki. Ponadto powstałe Stowarzyszenie Gmin „Czyste Środowisko” doprowadziło do uporządkowania zbiorki odpadów stałych, ich segregacji oraz przystąpiono do budowy zakładu utylizacji nieczystości stałych. Wiele samorządów lokalnych dorzecza Drwęcy wprowadziło zmiany w ogrzewaniu szkól i placówek użyteczności publicznej z węglowego na gazowe lub na biopaliwa.

W ten sposób znacznie zmniejszono emisję gazów do atmosfery, a tym samym zmniejszono zanieczyszczenia wód rzeki i jej dorzecza.

Stały rozwój turystyki na Pojezierzu Mazurskim, nad jeziorami w trzech najszybciej rozwijających się obszarach: Ostródy i okolic, Iławy i okolic oraz Brodnicy i okolic wymuszają na samorządach lokalnych stałą dbałość o czystość naturalnego środowiska, o infrastrukturę techniczną i turystyczną. Przykładem jest tu szczególnie atrakcyjny Kanał Ostródzko – Elbląski oraz jego odgałęzienia do Iławy i do Starych Jabłonek – kanał unikalny w świecie, jedyny tego typu obiekt na świecie, który działa bez przerwy na tych samych urządzeniach od 144 lat.

W Iławie Jeziorak i zespół urządzeń na jego wodach. Jest to trzecie jezioro w Polsce i najdłuższe jezioro w kraju (27,5 km) z największą wyspą śródlądową Wielką Żuławą ( 86 ha pow.). Z Jezioraka jest połączenie rzeką Iławką ( prawy dopływ) z rzeką Drwęcą. Brodnica słynie z zespołu jezior na swoim Pojezierzu Brodnickim, na czele z jeziorem Bachotek. Dla podkreślenia całości należy dodać jezioro Partęczyny w powiecie nowomiejskim.

Mimo przeprowadzanych wielokrotnie melioracji i renowacji rzeki Drwęcy pozostaje ona rzeką kapryśną i często zmieniającą poziom swoich wód szczególnie wiosną i w lipcu w okresie intensywnych opadów. Każdego roku na rzece organizowanych jest kilka spływów kajakowych. Do najaktywniejszych należy Nowe Miasto Lubawskie, które od lat organizuje spływy międzynarodowe. Także przy okazji odbywających się w czerwcu każdego roku „Dni Drwęcy” są organizowane spływy kajakowe.

Dla ułatwienia organizatorom i uczestnikom doboru trasy spływu opracowaliśmy informator, który pomoże turystom i kajakarzom w spływach organizowanych na Drwęcy i jej dopływach.

Tadeusz Peter
mojemazury@wp.pl
Zobacz opis szlaku kajakowego po Drwęcy.