Jak Krzyżacy pruską Ylavię zdobyli i co z tego wynikło

Byli oni rolnikami, uprawiali zboża, znali sadownictwo, hodowali świnie, kozy, bydło i drób. Bogactwo jezior i lasów powodowało, że zajmowali się połowem ryb i leśnym bartnictwem. Prusowie do XIV wieku nie byli chrześcijanami, czcili wielu bogów i identyfikowali ich z otoczeniem i przyrodą.
Do roku 1249 Krzyżacy opanowali tereny dzisiejszej Iławy należące do pruskiego plemienia Pomezan a od roku 1283 rozpoczęli intensywną kolonizację.

Krzyżacki gród z kościołem na wzgórzu

Miasto założył komtur krzyżacki Sieghard von Schwartzburg w roku 1305 i w tym samym roku osada otrzymała prawa miejskie. Iława została założona na prawie chełmińskim w miejscu staropruskiej osady, która początkowo miała nazwę Ylawia lub Ylow. Jeszcze w XIV w miasto zostało otoczone murami miejskimi, wybudowany został kościół. Iława została rozplanowana bardzo harmonijnie i regularnie, miała kształt prostokąta. Prowadziły do niej 2 bramy: lubawska od wschodu i prabucka od zachodu. Mury miasta zostały zabezpieczone fosą,dodatkową ochroną miasta były naturalne wody Jezioraka i rzeki Iławki. Kościół parafialny zajmował szczyt wzgórza na którym rozłożyło się miasto, górując nad całą osadą. W centrum miasta znajdował się rynek (60x65m).

Pogranicze w ogniu

Miasto Iława to miasto pogranicza, toteż w latach konfliktów między Państwem Zakonnym a Polską wielokrotnie zmieniało przynależność administracyjną. Wielki wpływ na historię Iławy miały wojny. Wiele zniszczeń przyniosły Iławie wojny polsko-szwedzkie w XVII wieku, Wojna Siedmioletnia (połowa XVIII wieku) i wojny napoleońskie.
Dopiero wiek XIX był dla Iławy okresem szybkiego rozwoju. Miasto leżało na ważnym szlaku handlowym z Gdańska do Warszawy oraz z Grudziądza do Warszawy. Znaczący wzrost ludności oraz ożywienie gospodarcze nastąpiły po otwarciu połączenia kolejowego z Toruniem, Ostródą, Gdańskiem, Mławą i Brodnicą. Początek wieku XX to okres dalszego rozwoju miasta. Wybudowano w tym czasie gazownię (1901r.) wodociągi miejskie (1903), Królewskie Gimnazjum Humanistyczne dla chłopców (1905) i ratusz (1912).
12.07.1920 odbył się w Iławie - podobnie jak na całych Warmii i Mazurach - plebiscyt, w którym ludność miała rozstrzygnąć, czy ziemie te powinny należeć do Polski czy do Prus. Tylko 5% głosujących opowiedziało się za Polską.

Sowieci w Perle Oberlandu

22.01.1945 armia bolszewicka zajęła miasto. Ludność niemiecka w popłochu uciekała w kierunku Gdańska. Sowieccy żołdacy w ciągu paru dni "Perłę Oberlandu", jak nazywano Iławę, obrócili w perzynę. Nieliczna ludność, która pozostała, była rozstrzeliwana, budynki podpalane, cenne przedmioty rozkradzionem, a sprzęt z fabryk masowo wywożony. Podobny los spotkał okoliczne zamki, pałace i dworki. Ofiarą czerwonoarmistów padł m.in. zamek w Szymbarku (największy po Malborku zamek na naszych terenach), pałac Finckensteinów w Kamieńcu (od marca do czerwca 1807 r. rezydował tam Napoleon i incognito jego ówczesna miłość hrabina Maria Walewska).
Z wojennej pożogi ocalało niewiele budowli, można tu wymienić Kościół p.w Przemienia Pańskiego, częściowo ratusz, młyn na Iławce, budynek Gimnazjum nr 1 i Liceum oraz pojedyncze kamienice przy ulicy T. Kościuszki.
Po zakończeniu II wojny światowej ruszyła odbudowa miasta, ale to już zupełnie inna historia.
Dariusz Paczkowski
Autor jest historykiem, przewodnikiem turystycznym, znawcą dziejów Iławy.