Urodziny ojca Kanału Elbląskiego

2011-07-05 11:41:32 (ost. akt: 2011-07-07 11:23:47)
Motorowiec Steenke na pochylni. Pocztówka ze zbiorów Ryszarda Kowalskiego

Motorowiec Steenke na pochylni. Pocztówka ze zbiorów Ryszarda Kowalskiego

Autor zdjęcia: Ryszard Kowalski

Inżynier Georg Jacob Steenke, budowniczy Kanału Elbląskiego, urodził się równo 210 lat temu, 30 czerwca 1801 roku. Był głównym twórcą cudu techniki XIX wieku - Kanału Ostródzko- Elbląskiego. Do dziś statki przemierzają szlak, wytyczony ponad 150 lat temu przez G.J. Steenke

Ten zabytkowy cud hydrotechniki i myśli inżynieryjnej XIX wieku został w tym roku uznany za pomnik historii. Mówi o tym rozporządzenie Prezydenta RP z 14 stycznia 2011 roku.
Kanał łączy do dziś Elbląg z Ostródą, tworząc drogę wodną z Bałtyku, poprzez Zalew Wiślany do jezior ówczesnego Oberlandu, czyli Mazur Zachodnich. Wiele emocji i sporów budzi nazwa tej wyjątkowej drogi wodnej. Współcześni budowniczemu zwali ją najczęściej Kanałem Oberlandzkim, bądź Elbląsko-Oberlandzkim, dziś nazwa oficjalna to Kanał Elbląski. Przypomnijmy historię jego budowy.


Początek w Miłomłynie


Budowę Kanału rozpoczęto 28 października 1844 roku w Miłomłynie. W momencie rozpoczęcia prac planowano wybudowanie aż 32 (!) śluz, których zresztą pierwsze 5 wykonano. Inżynier Steenke planował realizację pochylni, stosowanych w niektórych miejscach Europy Zachodniej i Ameryki Północnej już na przełomie lat 30. i 40. XIX wieku, jednak jego pomysły nie spotykały się ze zrozumieniem decydentów. Dowody na takie zamiary rozwiązania problemu pokonania blisko 100-metrowej różnicy poziomu wód na odcinku niecałych 10 kilometrów można znaleźć m. in. w wydawnictwie „Ephemeriden”, dodatku do wiedeńskiej „Allgemeinen Bauzeitung” z maja 1846 roku. Tam też nowo budowany szlak wodny nazwany jest „Der Elbing – Deytsch-Eylau – Osterode Kanal”, a więc: Kanał Elbląsko-Iławsko-Ostródzki.

Rodzina związana z morzem i... wodami śródlądowymi


O samym twórcy Kanału nie wiemy zbyt wiele, w każdym bądź razie ciągle za mało, jak na tak znamienite i słynne dziedzictwo. Urodził się w Królewcu 30 czerwca 1801 roku. Jego ojciec Johann Friedrich Steenke był królewsko-pruskim radcą handlowym, kapitanem portu oraz dowódcą pilotów portowych w Pilawie (obecnie Baltijsk). Utonął 11 sierpnia 1818 roku w czasie sztormu, próbując ratować z mielizny angielskich marynarzy z brygantyny „Industrie”. Ojciec Johanna, a więc dziadek Georga – Gottfried Steenke, był z kolei pilotem portowym w Królewcu. Trudno więc mówić o twórcy kanału jako o Holendrze, co spotykane jest nader często. Przyszły budowniczy zerwał -jak widzimy - z rodzinną tradycją pełnienia odpowiedzialnej, ale i niebezpiecznej funkcji pilota portowego. Po tragicznej śmierci ojca, ówczesny 17-latek miał przyrzec matce, że swojego zawodowego życia nie zwiąże z morzem. Słowa dotrzymał, kierując swoje zainteresowania ku wodom śródlądowym… Około 1822 roku Georg Jacob Steenke ukończył Akademię Budownictwa w Berlinie. Pracował m. in. w Świętej Siekierce (obecnie Mamonowo) oraz w gdańskim Nowym Porcie. W latach 1833/1834 ukończył pierwszą nadzorowaną przez siebie, samodzielną budowę tzw. Kanału Seckenburskiego, w dolnym dorzeczu rzeki Niemen, opodal Zalewu Kurońskiego. Ten liczący 1,55 pruskiej mili długości (ok. 11,7 km) kanał, znajduje się dziś w dobrym stanie żeglugowym.
Co do miejscowości Seckenburg (obecnie Zapoviednoje w obwodzie kaliningradzkim), to jej widok robi przygnębiające wrażenie…

Wzory północnoamerykańskie


Po wybudowaniu Kanału Seckenburskiego, Steenke obejmuje funkcję Inspektora Grobli i Wałów w Elblągu, a następnie otrzymuje zadanie zaprojektowania nowego kanału pomiędzy Ostródą i Elblągiem. Budowa ruszyła w 1844, by w początkach lat 50. połączyć Iławę i Ostródę z Miłomłynem i dalej na północ dojść do okolic dzisiejszej pochylni w Buczyńcu.
Przełomowa dla dzisiejszego kształtu tej drogi wodnej stała się wizyta studyjna inżyniera Steenke w Anglii i Szkocji oraz Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej w drugiej połowie 1850 roku. Słynne pochylnie Kanału Elbląskiego były bezpośrednio wzorowane na rozwiązaniach technicznych Kanału Morrisa i Kanału Pensylwania – połączonych ze sobą dwóch XIX-wiecznych dróg wodnych stanów New Jersey i Pensylwania, gdzie łącznie funkcjonowały 33 pochylnie kanałowe.
Tego typu urządzenia można podziwiać dziś na Kanale Elbląskim (po tych północnoamerykańskich pozostało niewiele śladów). G.J. Steenke po powrocie z Ameryki przeprojektował Kanał, w wyniku czego miejsce 32 śluz zajęło ostatecznie 5 pochylni kanałowych. Należy podkreślić, co również samo w sobie jest dziś atrakcją turystyczną, że istniejące pochylnie napędzane są wyłącznie siłą ruchu wody. Od ponad 150 lat do dzisiejszego dnia cała skomplikowana maszyneria działa bez użycia jakichkolwiek silników parowych, spalinowych czy elektrycznych.
Kanał Ostródzko-Elbląski był budowany i rozbudowywany w trzech etapach, pomiędzy 1844 a 1881 rokiem. Oficjalne otwarcie Kanału nastąpiło 31 sierpnia 1860 roku, wraz z uruchomieniem pochylni w miejscowości Buczyniec.

Honorowy obywatel Elbląga, Zalewa i Miłomłyna


Od września 1851 roku Steenke całkowicie poświęcił się budowie i utrzymywaniu szlaku wodnego Kanału, zamieszkując w miejscowości Czulpa (gmina Małdyty), na północnym krańcu jeziora Ruda Woda, gdzie zlokalizowana była Inspekcja Budownictwa Wodnego. Obecnie w tym miejscu pozostały resztki fundamentów willi G.J. Steenke, na rysunku możemy obejrzeć ją w czasach świetności, natomiast na zdjęciu - miejsce gdzie się ona znajdowała.
W roku 1872 Steenke rozpoczął rozbudowę Kanału z Ostródy w kierunku jeziora Szeląg i miejscowości Stare Jabłonki, natomiast w roku 1874 rozpoczął budowę ostatniej (innego typu – bo napędzanej turbiną wodną, a nie kołem wodnym) pochylni w Całunach. W lipcu 1872 roku właściciele ziemscy z okolic Kanału wystawili mu w dowód wdzięczności okolicznościowy pomnik (w 50. rocznicę pracy zawodowej) na górnym stanowisku pochylni Buczyniec. Ten obelisk możemy oglądać i dzisiaj. W dowód uznania zasług G.J. Steenke został również honorowym obywatelem Elbląga, Zalewa i Miłomłyna. W roku 1875 (z powodów zdrowotnych) przeszedł na emeryturę i zamieszkał ponownie w Elblągu, gdzie zmarł 22 kwietnia 1884 roku. Wspomnieć wypada, że w okresie międzywojennym jeden ze statków kanałowych nosił nazwę „Steenke”, a w roku 2010 (z okazji 150. rocznicy uruchomienia Kanału) jednej z ulic w Ostródzie (prowadzącej brzegiem Kanału) nadano imię Georga Jacoba Steenke.
Obecnie dzieło życia G.J. Steenke - Kanał Elbląski, jest unikalną w świecie, nieprzerwanie od ponad 150 lat działającą tego typu budowlą wodną, jedynym miejscem na świecie, gdzie "statki pływają po trawie"…

Cezary Wawrzyński

Na mapie zaznaczyliśmy Elbląg i Ostródę. Żeby zobaczyć mapę całego kanału kliknij w mapę szlaku obok.


Czekamy na Wasze zdjęcia i opisy pięknych zakątków regionu, kliknij tutaj, aby dodać swój artykuł lub skontaktuj się z nami pod adresem redakcja@mojemazury.pl.
Zobacz w naszej bazie
  • Szlak Kanału Elbląskiego

    Kanał Elbląski, błędnie nazywany Kanałem Elbląsko-Ostródzkim lub Kanałem Ostródzko-Elbląskim, jest najdłuższym kanałem żeglownym w Polsce. Łączy Jezioro Druzno z Drwęcą oraz z jeziorem Jeziorak. Z jeziora Druzno, poprzez rzekę Elbląg z Zalewem Wiślanym,...

  • Drużno

    Jezioro Drużno

Przewodniki lokalne

Komentarze (2) pokaż wszystkie komentarze w serwisie

Dodaj komentarz Odśwież

Zacznij od: najciekawszych najstarszych najnowszych

Dodawaj komentarze jako zarejestrowany użytkownik - zaloguj się lub wejdź przez FB

  1. babcia #315122 | 88.156.*.* 7 lip 2011 09:09

    Dziękuję za nowe,nieznane mi fakty.Wypadałoby,aby jeden ze statków współczesnej floty kanałowej nazwać imieniem twórcy kanału.

    ! - + odpowiedz na ten komentarz pokaż odpowiedzi (1)

    Polecamy