Kościół coraz mniej przypomina kotłownię

Frombork, jak większość wschodniopruskich miast i miasteczek, spalili w 1945 roku Rosjanie. A mówiąc precyzyjniej dopalili, to co zostało po walkach. Te miasta, które uniknęły sowieckiego ognia można policzyć na palcach jednej ręki.

Z reguły jednak Rosjanie z reguły palili kościołów, choć je oczywiście rabowali. — Słynna katedra we Fromborku pozbawiona została wszystkich urządzeń, naczynia kościelne...gobeliny, obrazy, rzeźby, archiwum, biblioteka (rękopisy Kopernika), wszystko zostało wywiezione — alarmował w lipcu 1945 roku Jakub Prawin, Pełnomocnik Rządu RP na Okręg Mazurski.

— Rosjanie...splądrowali Wzgórze Katedralne, spalili stary pałac Ferbera wraz z tzw. archiwum bieżącym, ...zabrali też z Fromborka cenne przedmioty i wspomniane 40 skrzyń z archiwaliami i książkami — pisze ks. prof. Andrzej Kopiczko w artykule poświęconym losom archiwum Archidiecezji Warmińskiej Kilka lat później, w 1953 roku, kilkaset zrabowanych archiwaliów zwrócono Polsce z okazji 410 rocznicy śmierci Mikołaja Kopernika.

Rosjanie spalili we Fromborku także XIV wieczny kościół św. Mikołaja i jego barokowe wnętrze. W sumie z 891 budynków ocalało 103. Jak pisze Leszek Adamczewski w książce "Łuny nad jeziorami" Rosjanie w już spalonym Fromborku zainscenizowali na potrzeby swoich filmowców "walki o to miasteczko". Zniszczenia były tak wielkie, że na kilka lat Frombork stracił prawa miejskie.

Sąsiednie Braniewo zostało zniszczone w 80%, ale był to efekt bombardowań i walk. Niemcy bronili je zaciekle (miasto padło dopiero 23 marca 1945 roku), bo przez zamraźnięty Zalew wiodła wtedy jedyna droga ewakuacji do Niemiec. Szacuje się, że w wyniku sowieckich nalotów w wodach Zalewu zginęło ok. 50 tysięcy cywilów.

Podobnie jak we Fromborku, Sowieci w pobliskim Tolkmicku, zainscenizowali zdobycie miasteczka na potrzeby swoich filmowców. Było to zresztą jedyne miasto, które zostało na moment odbite przez Niemców z rąk armii czerwonej.

Tolkmicko było trzecim największy portem Zalewu Wiślanego po Królewcu i Elblągu. W tamtejsze mini stoczni budowano specjale łodzie służce o płaskim dnie służące do połowu ryb i transportu po wodach Zalewu. W 1945 roku prawie wszystkie zostały zniszczone w tolkmickim porcie. Ocalała jedna łódź, która stacjonowała wtedy w Pilawie (teraz Bałtyjsk w obwodzie królewieckim), skąd z 45 uciekinierami dopłynęła do Kilonii. Na pamiątkę tego wydarzenia zmieniono jej nazwę z "Richard" na Arche Noah” („Arka Noego”).

Wracamy jednak na północ, do Fromborka. Rosjanie rządzili w mieście do sierpnia 1945 roku, choć z Wzgórza Katedralnego wynieśli się dopiero w lutym 1946 roku. Z czasem przystąpiono do mozolnej odbudowy miasta, która nabrała tempa dopiero w 1967 roku, kiedy to zapoczątkowano harcerską akcję "Operacja 1001 Frombork" (1001 lat od chrztu Mieszka). Prowadzono ją do 1973 roku.

Wspomnianemu już kościołowi św. Mikołaja w czasie wspomnianej akcji przywrócono dach i adoptowano na miejską kotłownię. Kotłownia działała kilkadziesiąt lat. W 2000 roku budynek ponownie stał się własnością archidiecezji warmińskiej.

Teraz położono na nim nowy dach. Wraz z tym w kościele św. Mikołaja układany jest także strop. Na na remontowanym zaś dachu zamocowano zaś sygnaturkę.

— Można powiedzieć, że w ten sposób symbolicznie kończymy we Fromborku okres odbudowy po zniszczeniach z czasów II wojny światowej — tak o nowym dachu na średniowiecznym kościele św. Mikołaja we Fromborku powiedział dla PAP proboszcz parafii archikatedralnej we Fromborku ks. Jacek Wojtkowski.

W środku zachowały się ślady sklepienia z pierwszej połowy XIV wieku a w zachodniej kruchcie całe sklepienie krzyżowe z 1691 roku.

Po remoncie w kościele będą się odbywały imprezy kulturalne, społeczne, edukacyjne. O dawnych funkcjach sakralnych tego miejsca będzie przypominała kaplica św. Mikołaja, która zostanie w nim urządzona.

Z kościołem wiąże się z nim ciekawa historia. Zanim bowiem spalili go Rosjanie, Niemcy zabrali z niego do przetopienia dzwon. Taki los spotkał w Niemczech około 80 tysięcy kościelnych dzwonów. Ten z Fromborka jednak ocalał i po wojnie trafił wraz z 67 innymi do parafii katolickich w Badenii Wirtembergii.

Niedawno został "zidentyfikowany" i w ramach akacji "Dzwony Pokoju dla Europy” Niemcy zwrócili go rodzinnego kościoła (na razie jest przechowywany na Wzgórzu Katedralnym).

A skąd sama akcja? Zaczęło się od remontu dzwonu w jednej z niemieckich katedr, gdzie odkryto, że pochodzi z Gorzowa Śląskiego, z terenów dzisiejszej Polski. Dzwon oddano i zaczęto szukać kolejnych...

Dzisiejszy Frombork to miejsce chętnie odwiedzane przez turystów. W sezonie wakacyjnym 2024 Wzgórze Katedralne odwiedziło ok. 150 tys. ludzi

Więc jeżeli nie byliście na nim jeszcze, to zachęcam. — Stojącą na szczycie rozległego wzgórza wspaniałą katedrę do dzisiaj otacza mur obronny naszpikowany wieżami, basztami i bramami...Jest jedyną tak dobrze zachowaną warownią tego typu w Europie — pisze Mirosław Garniec w książce "Zamki. Katalog zachowanych zamków państwa krzyżackiego w Prusach. I dodaje, że z wieży głównej "Rozpościera się...nieprawdopodobny, zapierający dech w piersiach widok na katedrę i Zalew Wiślany.
— Wreszcie katedra - serce i sens warowni — pisze dalej. — Świątynię zdobią wyrafinowane, koronkowo-ceglane szczyty i rzeźbione, pełne symboli portale. Wnętrze przesklepione z rozmachem i świetliste, bogato wyposażone jest w dzieła sztuki z różnych epok.
Ja polecam wspaniały XVIII wieczny ołtarz, którego elementy powstały z czarnego i różowego marmuru.
Pamiętajcie też, że jest tam też 16 ołtarzy bocznych. No i spoczywa tam Mikołaj Kopernik. Są tam też dwa muzea no i Zalew Wiślany oczywiście...

Igor Hrywna