Kościół farny w Bartoszycach - najstarszy zabytek w mieście

Blisko 100 lat wcześniej, na drugim brzegu Łyny powstała niewielka osada wokól zamku - najpierw drewnianego, a od 1274 roku - murowanego. Osada w 1326 zyskała przywilej lokacyjny jako miasto Resenthal. Krzyżacy - ówcześni gospodarze tej części Prus - uznali jednak, że nowa lokalizacja pod każdym względem będzie lepsza. Tak powstało nowe miasto Bartenstein - czyli dzisiejsze Bartoszyce.
Budowany jednocześńie z nowym miastem kościół jest obecnie najsatrszym zabytkiem Bartoszyc. Pierwsza pisemna wzmianka o tej budowli pochodzi z 1345 roku. Kościól był wielokrotnie rozbudowywany i przebudowywany.

W 1487 roku kościół konsekrowano po raz drugi, a od 1525, po sekularyzacji Prus, służył ewangelickiej społeczności miasta, która przez kolejne kilka wieków stanowiła zdecydowaną większość wśród mieszkańców Bartoszyc.

W 1642 do południowej części dodana została chrzcielnica. W 1651 roku kościół wyposażono w organy, wykonane prawdopodobnie przez organmistrza Wernera z Elbląga. Organy te są czynne do dzisiaj!
W 1678 przywieziono do Bartoszyc bogato zdobiony, późnorenesansowy ołtarz, wykonany prawdopodobnie w Królewcu.

Wieżę kościelną wznoszono kilkuetapowo. W XVII wieku wzniesiono hełm blaszanej sygnaturki, natomiast jej górną część, namiotowy dach wraz z latarnią, wybudowano w 1732.

Podczas II wojny światowej najbardziej zniszczone zostały gwiaździste sklepienie, ołtarz oraz organy. Poważnie uszkodzone były także liczne rzeźby, zdobienia, ornamenty prospektu organowego i empora organowa, zdobiona pochodzącymi z 1664 roku malowanymi wizerunkami czterech ewangelistów, wykonanymi przez Jerzego Krebsa. Po wojnie liczne pozostałości bogatego wyposażenia kościelnych wnętrz trafiły do zbiorów Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie, gdzie wciąż są rekonstruowane i udostępniane na wystawach.

W latach 1946-1958 przeprowadzono odbudowę oraz modernizację budowli, co było możliwe dzięki zachowanej bogatej dokumentacji historycznej oraz licznym fotografiom i przekazom.
Ołtarz składa się z dwóch części. Większość elementów pochodzi z ołtarza, który pierwotnie znajdował się w prywatnej kaplicy rodu von Dönhoff w pałacu w Drogoszach (1858). Mniejsze części natomiast pochodzą z wykonanego w 1611 roku ołtarza z kościoła w Tylży.

Kościół w obiektywie Lecha Darskiego: