Pieniężno: Kościół pw. św. Apostołów Piotra i Pawła

Jak wskazuje odkryte tu cmentarzysko, Pieniężno należy do prastarych osad. Początkami swymi sięga czasów pogańskich Prusów. Pradolina rzeki Wałszy z piętrzącymi się urwistymi brzegami oraz szumiące wokół lasy były dogodnym miejscem na założenie osady. Kościół i zamek należą do najstarszych budowli.

Budowa i rozbudowa

Pierwszy kościół powstał na pewno w wieku XIII, a może wcześniej. Była to budowla drewniana. W pierwszej połowie XIV wieku wybudowano kościół murowany. Przy ścianie południowo-zachodniej wybudowano wieżę kościelną. W okresie rozwoju reformacji, kościół był przez pewien czas w rękach protestantów. 15 sierpnia 1554 roku, biskup Stanisław Hozjusz dokonał ponownej koncelebracji kościoła, poświęcając również główny ołtarz. W 1667 roku powiększono kościół przez dobudowę kaplicy różańcowej. Była to fundacja burmistrza miasta Jana Schauna. W roku 1895 kościół został częściowo rozebrany i rozpoczęto budowę nowego obiektu. Dobudowano wieżę o wysokości ponad 60 metrów, murowaną z cegieł w stylu polskim, w kształcie kwadratu. Ściany wieży podzielone przez trzy ostrołukowe wnęki o profilowanych krawędziach, we wnęce środkowej widoczne również ostrołukowe okna, które podzieliły wieżę na cztery kondygnacje. Starą część wieży wieńczy fryz.

W stylu warmińskim

Nowy kościół ma budowę neogotycką - halową, pięcionawową. Poszczególne nawy oddzielają ciężkie ośmiokątne filary. Kościół ma szereg cech charakterystycznych dla gotyku warmińskiego m. in. wieżyczki (sterczyny) zbudowane z zielono polerowanej cegły i siodłowy dwuspadowy dach wieży. Główne wejście do kościoła prowadzi przez portal wieży (nowszy). Obok wieży mieści się kaplica różańcowa i baptysterium z wejściem prowadzącym na chór. Kościół posiada również prezbiterium. Gwieździste sklepienia kościoła zbiegają się na murowanych filarach. Do najstarszych zabytków sztuki gotyckiej należą dwie figury św. Piotra i Pawła, pochodzące z głównego ołtarza z roku 1688. Są one dziełem warsztatu rzeźbiarskiego Izaaka Riga (obecne ustawienie figur datuje się od roku 1928). Gotycka monstrancja pochodzi z roku 1643 i jest dziełem złotnika Jakuba Lettana z Dobrego Miasta. Fundatorem monstrancji był Kasper Medlack - proboszcz parafii z lat 1615 - 1653. Srebrna monstrancja, grubo złocona, 102 cm wysoka, ma podstawę sześciodziałową z medalionami ewangelistów. Górną część monstrancji można podzielić na trzy części. U dołu między filarkami figurki św. apostołów Piotra i Pawła, obok nich mniejsze żeńskie postacie. Wyżej pośrodku (w części przeznaczonej dla Hostii) figurka Matki Boskiej z Dzieciątkiem. Po bokach figurki św. Andrzeja i Dawida, u góry św. Mikołaja. Z okresu lat 1581 - 1623 pochodzi srebrny krzyż ołtarzowy wysokości ponad 1 m. Podstawa wykonana w stylu renesansowym, górna zaś część w stylu późnogotyckim. Na skrzyżowaniu ramion, płytka z kryształu pokrywa relikwie. W czasie ostatniej wojny krzyż został uszkodzony, naprawę przeprowadzono w 1973r.
Jedyny obraz Chrystusa Króla, na ścianie za ołtarzem głównym, jest dziełem Johannesa Ollescha z lat 1936 - 1938. Ten sam malarz wykonał malowidła na balustradzie chóru (św. Grzegorz i św. Cecylia), serię apostołów na ambonie i malowidło przedstawiające chrzest w baptysterium. W kaplicy różańcowej znajdujemy obraz z roku 1882 malowany na płótnie, w barokowej ramie, przedstawiający św. Wojciecha w szatach pontyfikalnych. Za świętym klęczy fundator ks. dziekan Beyer.
Ołtarz został odnowiony w 1963r. przez złotnika z Krakowa Mariana Czubę. Brakujące części dorobił stolarz z Pieniężna Stanisław Nisiewicz.

Kielich z XVII wieku

W kościele znajdujemy barokowy kielich z XVII wieku, z symbolami Męki Pańskiej, wieczną lampę z drugiego ćwierćwiecza XVIII wieku oraz 6 lichtarzy cynowych z tego samego okresu. Od zarania swego istnienia, kościołowi patronują św. Piotr i św. Paweł i pod takim wezwaniem kościół przetrwał do dziś.