Archeofit przywleczony do Polski jeszcze w czasach przedhistorycznych. Pochodzi z zachodniej i środkowej Azji, Europy i Afryki Północnej. Dawniej pospolity, obecnie coraz rzadszy.
Łodyga wzniesiona, rozgałęziająca się, osiągająca do 90 cm wysokości, owłosiona długimi włoskami.
Ulistnienie naprzeciwległe, liście równowąsko lancetowate i owłosione podobnie jak łodyga.
Pojedyncze kwiaty wyrastają tylko na szczytach łodyg i z kątów liści na długich szypułkach Kielich trwały, 10-nerwowy, składający się z 5 dużych, zielonych, owłosionych ząbków o trójkątnym kształcie i długości do 3,5 cm. Korona zbudowana z 5 wolnych płatków o purpurowoliliowym kolorze, bez przykoronka. Płatki korony krótsze od działek kielicha.
Owoc to torebka zawierająca duże ciemnobrunatne lub czarne nasiona o rozmiarach ok. 3,5 mm długości, 2,8 mm szerokości, 2,2 mm grubości. Są one prawie czworościenne, słabo kanciaste i pokryte licznymi ostrymi brodawkami.
Cała roślina jest trująca, zarówno dla ludzi, jak i zwierząt. Mąka z domieszką zmielonego kąkolu jest gorzka i trująca. Objawami zatrucia są: podrażnienie błon śluzowych, bóle głowy i mdłości, przyspieszenie tętna i paraliż mięśni oddechowych.
Jednocześnie jednak kąkol - odpowiednio stosowany - jest rośliną leczniczą. Używa się go do przymoczek na krosty, wysypki, egzemy, a także do przemywania drobnych zranień i otarć naskórka. Przegotowuje się lek w formie naparu z 1 łyżki stołowej ususzonego ziela i 1 szklanki wrzącej wody (parzyć pod przykryciem 15-20 minut). Ponieważ roślina jest toksyczna, wolno się nią leczyć wyłącznie za wiedzą i zgodą lekarza!

Chwast segetalny – gatunek występujący wyłącznie w uprawach rolnych. Nigdzie już nie spotyka się go w środowisku naturalnym. Jego cykl życiowy jest doskonale dostosowany do cyklu życiowego zbóż. Dawniej był pospolitym chwastem, głównie zbóż. Do gleby dostaje się wraz z nasionami sianych zbóż. Szczególnie często spotykany był w uprawach ozimego żyta. Obecnie powszechnie stosuje się czyszczenie ziarna siewnego oraz skuteczne metody zwalczania chwastów. Skutkiem tego kąkol spotyka się w uprawach coraz rzadziej – grozi mu wyginięcie.