Gatunek małego ptaka z rodziny łuszczaków (Fringillidae). Opisana w 1758 roku przez Karola Linneusza. Pierwszy człon nazwy łacińskiej - fringilla - oznacza małego ptaka albo ptasie popiskiwanie, druga część - coelebs - oznacza kawalera.
Występuje bardzo wyraźny dymorfizm płciowy, i to o każdej porze roku. Obie płci mają różowoszare nogi i ołowianoniebieskie, nieco stożkowate dzioby. Jak u pozostałych łuszczaków dziób u zięb jest krótki i gruby. Mięśnie policzkowe są silne, a prążkowane podniebienie przydaje się przy zgniataniu pancerzyków chrząszczy i skorupek nasion. Samiec ma czarne czoło i szarą czapeczkę, zachodzącą na kark, niekiedy sprawiającą wrażenie szaroniebieskiej. Grzbiet oraz barkówki jasnobrunatne. Zielony, matowy kuper i pokrywy podogonowe dobrze widoczne w locie; samica również takowe posiada. Policzki i spód ciała ceglastoczerwone, pokrywy podogonowe białe, pierś i podgardle różowe. Środkowa sterówka szara, sprawiająca wrażenie zielonkawej. Skrzydła ogólnie czarne, ale lotki u samca na zewnętrznej stronie żółto obrzeżone, tak jak i lotki drugorzędowe. Dwa białe pasy: jeden od zgięcia skrzydeł, drugi od pokryw trzeciorzędowych, oba kończą się na barkówkach. Białe początki lotek pierwszorzędowych tworzą małą plamkę. W locie widoczne białe obrzeżenie ogona, zwłaszcza na 1. i 2. od zewnątrz sterówce, na trzeciej jedynie biała kropka na końcu.

Samica jest mniej intensywnie i kontrastowo ubarwiona – oliwkowobrązowa, zwłaszcza na skrzydłach (tam też ma dwa białe pasy, jak samiec), a brzuch ma jasnoszaro-kremowo-pomarańczowy. Wierzch ciała jasnobrunatno-szary. Głowa również taka jak brzuch, z nieco ciemniejszą brwią i szarawą czapeczką. Boki głowy i pierś są zielonkawe.

W zimie samce o nie tak intensywnym kolorze, przez ścieranie końców piór nabierają innych barw. Dziób poza okresem lęgowym zmienia barwę na bladoróżową. Młode wyglądają na ogonie i skrzydłach jak samice, ale z wierzchu są oliwkowobrązowe, a pod spodem szarawe.

Ptak wielkości wróbla. Podobna jest do jera, ale ma zielonkawy, nie biały kuper, błyszczące szerokie pręgi na skrzydłach i białe obrzeżenia sterówek. Warto jednak wspomnieć, że obydwa gatunki zimą często występują na tych samych stanowiskach, gdzie mają pod dostatkiem nasion. Zdecydowanie jednak różnią się wabieniem i to ono jest najłatwiejszą cechą w oznaczaniu gatunku. Ze względu na dużą liczebność nie stosuje się wobec zięb zabiegów ochronnych.

Wymiary: długość ciała: 14–16 cm, samce nieco większe od samic, rozpiętość skrzydeł: 24-29 cm, masa ciała: 18-26 g, jesienią samce są nieco cięższe, długość czaszki: 26–30 mm, długość dzioba: 46–47% całej czaszki (ok. 12–14 mm).

W Polsce gatunek lęgowy, jednakże coraz więcej osobników zimuje. Nazwa naukowa odnosi się do tego, że samice odlatują, a większość samców zostaje, aby bronić terytoriów.

Zięba jest to najprawdopodobniej najliczniejszy i najpospolitszy ptak Polski. Szacuje się, że żyje tu 15–25 milionów par lęgowych (bardzo liczny ptak lęgowy). Zagęszczenie par może wynosić 2 pary na hektar, średnio co 50 m jest gniazdo. Badania przeprowadzone w latach 60. wykazały, że podczas powrotu z zimowisk przez linię Bałtyku może przelatywać ponad milion osobników.
Udowodniono, że samiec w ciągu dnia może śpiewać nawet 2000 razy. Charakterystyczny śpiew łatwo rozpoznawalny, wykonywany w jakimś eksponowanym miejscu. Jest to seria przyśpieszających dźwięków, z "zawijasowym" zakończeniem, całośc to "ci-ci-cit-cit-tjut-tjut-tjuttjutjutju-citirjit". Dawniej w Polsce ten "zawijas" był interpretowany jako "myślisz-żem-cię-na-śliw-kach nie widział?" albo "cze-kaj-cze-kaj-cośzrobiła-a widzisz?". Często daną zwrotkę kończy krótkim "kik". W zależności od regionu zakończenie zmienia się, różnice w melodii zależnej od pochodzenia ptaka zwane są "dialektami". Młode zięby uczą się śpiewać od rodziców, a wychowywane w niewoli nie nauczą się tego dobrze. Pierwsze ciche i raczej nieudolne tony można już usłyszeć podczas lata lub jesienią.

Głos wabiący podobny jest do "pink!" albo "fink!", większość europejskich nazw zięby wzorowane jest na tym głosie (jer wydaje twarde "jerrr kwek"). Może to być również "djib" albo "wriit". Dawniej wierzono, że kiedy zięba wyda głos "wriit" spadnie deszcz. W przypadku przelatujących ptaków wabienie to "ćjup, ćjup" albo krótkie "jyp". Zaniepokojona wydaje przenikliwe "ziit". Młode zięby wydają ćwierkające "czeerp", bardzo podobne do ćwierkania wróbla. Melodia samca zięby jest jednym z najładniejszych pieśni słyszanych w miastach, obok kosów. Okazało się też, że są najczęściej odzywającymi się śpiewakami w środowisku naturalnym. W ten sposób nie tylko bowiem zwabiają samice, ale również oznaczają swoje terytorium.

Zazwyczaj żeruje na ziemi. Zjada głownie nasiona oraz owoce jagodowe, jabłek, śliwek, porzeczek i gruszek. W trakcie pożywiania się, porusza się drobnymi kroczkami i ciągle kiwa głową. Sporadycznie spija nektar z kwiatów i sok spływający z drzew. Wiosną, w okresie lęgowym, owady i inne bezkręgowce zbiera z liści i gałązek, a w pozostałą część roku podstawę pożywienia stanowią nasiona chwastów, roślin zielnych, drzew i krzewów, a czasem też pąki drzew. Poza tym od wiosny do jesieni zjada owoce, owady i pajęczaki zbierane z gałązek i ziemi. Pisklęta karmione są małymi owadami i ich larwami oraz pajęczakami, czasami drobne nasiona dziko rosnących roślin.
1 – 2 lęgi wyprowadza od maja do lipca. W przypadku nieudanych lęgów, gniazda mogą być użytkowane do sierpnia.

Jaja są jasnozgniłozielone, w czarne, rdzawo obrzeżone plamki, o średnich wymiarach 19x14 mm. 3-6 jaj, rzadko do 8, inkubacja rozpoczyna się po złożeniu ostatniego jaja. Trwa ona 11-15 dni.
W trakcie klucia i opieki nad pisklętami samiec ciągle dokarmia partnerkę. Pisklęta mają intensywnie czerwone wnętrze dzioba, bez wzorów, porośnięte są jasnoszarym puchem. Przebywają w gnieździe około 14 dni, ale w razie zagrożenia mogą je opuścić wcześniej. Po 12-15 dniach są już zdolne do lotu. Młode karmią oboje rodzice, przy czym samica znacznie częściej. Dostają od nich owady, które gromadzą w wolu, po czym wypluwają je do dziobów wyczekujących na to niecierpliwie piskląt.

W Europie występuje prawie wszędzie, z wyjątkiem Islandii, najbardziej wysuniętych na północ części Skandynawii oraz Szwecji na granicy z Finlandią. W większości krajów występuje cały rok, granica z terenami wyłącznie lęgowymi biegnie przez wybrzeża południowej Skandynawii, gdzie jeszcze przebywa cały rok oraz na granicy Rosji z innymi państwami. W Azji większość zachodniej części Rosji i innych regionów tego kontynentu oraz północny Kazachstan (dokładniej zachodnia Syberia, Azja Mniejsza, Bliski Wschód). W Afryce zamieszkują jedynie północno-zachodnią część i na Wyspach Kanaryjskich. Na zimowiska z północnych części areału wędruje zwykle na południe, choć niedaleko – najdalej nad Morze Śródziemne. W umiarkowanej strefie klimatycznej część ptaków zimuje na terenach lęgowych. Zwykle na miejscu przez cały rok zostają stare samce, a w pobliżu siedlisk ludzkich regularnie zimują też niektóre samice. Introdukowana na Nową Zelandię oraz na południe RPA.

Odlot na zimę ma miejsce we wrześniu lub październiku, a przylot od marca do kwietnia. Na południu Polski mogą pojawić się już w lutym.
W całej Europie Środkowej obowiązuje zakaz łapania zięb do niewoli. W XIX wieku zwyczaj ten był bardzo popularny w Niemczech, w celach organizowania konkursów śpiewu. Spotykana we wszystkich biotopach, gdzie są drzewa, często w bliskości człowieka. W okresie lęgowym zamieszkuje różne typy lasów i borów z ubogą warstwą krzewów i ziół, grupy drzew liściastych lub iglastych rosnących na polach, w ogrodach, alejach, zadrzewienia i parkach w miastach. Od jesieni do wiosną często widuje się zięby na otwartych terenach, gdzie żywi się nasionami roślin. Niekiedy odwiedza wtedy karmniki i gospodarstwa rolne, gdzie obok hodowanych zwierząt znajduje łatwy pokarm.

Na terenie Polski chroniona.