Z jednego jeziora zrobiły się dwa

Takich tablic nie ma w warmińsko-mazurskim zbyt dużo. Do 1989 roku po prostu nie można było o tym mówić. Teraz świadków tamtych wydarzeń można policzyć na palcach jednej ręki. Ta tablica pojawiła się na cmentarzu w położonym kilka kilometrów od Mrągowa Wyszemborku.

Wieś powstała w XIV wieku jako Weißenburg za sprawą wielkiego mistrza krzyżackiego Winricha von Kniprode (1310-1382). To on jako pierwszy przebył trasą wodno-lądową dzisiejszy szlak Wielkich Jezior Mazurskich. W Elblągu zbudowano dla niego łódź, którą drogą lądową przetransportowano do Wegoborka czyli dzisiejszego Węgorzewa. Stąd Krzyżak wyruszył na wyprawę przez Mamry, Niegocin, Śniardwy i Roś. Łódź przewożono/przenoszono pomiędzy przesmykami i tak wielki mistrz dopłynął do Pisy i potem dalej do Malborka.

W 1376 r. von Kniprode nadał nad jeziorem Salęt ziemię osadnikom, którzy mieli pochodzić miejscowości Weissenburg koło Norymbergi, skąd ci mieli przybyć na późniejsze Mazury. Potem pojawili się tam chłopi z Mazowsza, a wieś przeszła w większości na polski.

Pod koniec XIX wieku do wsi dotarła kolej, choć nie ta poważna, wąskotorowa, która połączyła Mrągowo z Kętrzynem a potem z Barcianami, Srokowem i Rynem. po wojnie wznowiono jej kursowanie. Ruch pasażerski zawieszono w 1962 a towarowy w 1971 roku. Potem tory rozebrano.

Po wojnie gospodarował tam PGR z Szestna. W latach 70-tych w chlewach w Wyszemborku i pobliskim Brodzikowie hodowano ok. 15 tys. świń.

We wsi zachował się stary cmentarz. W 1945 roku pochowano na nim 42 (45) mieszkańców wsi, zamordowanych 28 stycznia 1945 roku przez żołnierzy sowieckich. Przypomina o tym tablica na cmentarzu.

Jest tam tam też pochowany Jerzy Niesiobędzki, wybitny krytyk teatralny i eseista, który w Wyszemborku spędził młodzieńcze lata.

Wieś przez wieki leżała nad jeziorem Salęt, teraz leży na Salętem Małym i Wielkim. Stało się tak, bo w latach 30 Xx wieku aby skrócić transport płodów rolnych z okolic Wyszemborka do cukrowni i stacji kolei w Mrągowie usypano nasyp.W latach 60. nasyp poszerzono a potem wyasfaltowano.

Salęt Wielki zaś jest długi na prawie 4 kilometry, ale wąskie do szerokości ma maksymalnie 950 metrów. Nie jest też przesadnie głębokie (maksymalną głębokość to 11,6 m a średnia głębokość 5 m).

W jeziorze pływają między innymi szczupaki, sandacza, węgorze,leszcze i płocie. Zbiornikiem administruje Gospodarstwo Rybackie sp. z o.o. w Mrągowie.

Igor Hrywna

Mazury: gdzie leży rytualne jezioro?