Gatunek dużego ptaka, jego długość ciała to ok. 140 cm (większy od bociana), a rozpiętość skrzydeł sięga 240 cm. Waży 5-6 kg.
Ma wysmukłą, wyprostowaną sylwetkę, wyróżnia się długimi, zwisającymi z ogona piórami. Godowe upierzenie żurawia jest popielate, a końcówki skrzydeł czarne. Górna część głowy ma kolor karminowy, boki białe, a czoło i przód szyi czarne. Młode są brunatne, pozbawione plam na głowie. Nie mają też ozdobnych piór.
W locie wyciąga szyję i nogi, powoli uderza skrzydłami. Kiedy porusza się na ziemi, jego ruchy są powolne i płynne. Jest bardzo płochliwy i czujny.
Żurawie mają jeden lęg w roku. Są monogamiczne. Gniazdo żurawi zawsze umiejscowione jest na ziemi, ma średnicę ok. 80 cm. Samica składa przeważnie 2 brunatne albo zielonawe jaja. Obydwoje rodzice na przemian przez okres ok. 30 dni wysiadują jaja i opiekują się młodymi przez 10 tygodni. Pisklęta są rudawe. Opuszczają gniazda po 65 dniach, ale w pełni dojrzałe są po 5-6 latach.
Żurawie są wszystkożerne, jednak dominuje u nich pokarm roślinny, czasami uzupełniany gryzoniami, owadami, robakami i mięczakami. Terytorium żerowania żurawi może na obszarach rolniczych dochodzić do 120 ha.

Do niedawna zamieszkujący całą Europę i środkową część Azji. Osuszanie podmokłych lasów spowodowało zniszczenie jego lęgowisk, obecnie na południu Europy występuje tylko wyspowo. Powraca w marcu i kwietniu, a jesienne przeloty odbywają się we wrześniu i październiku. Zimuje na Półwyspie Iberyjskim, w zachodniej Azji i Afryce Północnej. Podczas przelotów stada lecą w kluczach.

W Polsce nieliczny ptak lęgowy niżu (5-6 tys. par).

Ciągły zasięg obejmuje Półwysep Skandynawski, północną Rosję i Azję aż po wschodnią Syberię. Zimuje na Półwyspie Iberyjskim, w zachodniej Azji i Afryce Północnej aż do Sudanu.
Żuraw przebywa najchętniej na torfowiskach, wrzosowiskach, nad jeziorami i starorzeczami, na rozległych bagnach wśród lasów. Zwykle w oddaleniu od siedzib ludzkich, ale żeruje także na łąkach i polach uprawnych. W Europie Środkowej lęgowiska znajdują się w wilgotnych obniżeniach terenu, np. olsach, torfowiskach wysokich i niskich, zalewanych łąkach i pastwiskach, w strefach przybrzeżnych i coraz częściej w rowach między polami.

W Polsce objęty ścisłą ochroną gatunkową. Wymaga ochrony czynnej. Wskazana ochrona terenów podmokłych i bagiennych.