Gatunek małego ptaka z rodziny pluszczy. Ma krępą sylwetkę, kulisty tułów i krótki, zadarty ogon. Posiada gęste, nieprzemakalne upierzenie, namaszczone wydzieliną z gruczołu kuprowego. Skrzydła ma krótkie i zaokrąglone. Samce i samice ubarwione jednakowo, na ciemnobrązowo, oprócz białego podgardla, góry brzucha i piersi. Głowa i kark ciemnobrązowe, wierch ciała ciemnoszary, prawie czarny. Młode z wierzchu łupkowato ciemnoszare.
U pluszczy dymorfizm występuje w rozmiarze - samice są większe i cięższe, mają dłuższe skrzydła. Długość ciała to ok. 18 cm (ogon 5 cm), a rozpiętość skrzydeł to 26-30 cm.

Większość czasu spędza w korytach potoków, gdzie stoi, chodzi, szuka pod wodą pokarmu albo skacze po kamieniach. Po dnie potoków potrafi biegać wbrew prądowi rzeki, chwyta się pazurami kamieni i pomaga sobie skrzydłami, które służą mu za wiosła. Jest jedynym, śpiewającym ptakiem, który potrafi nurkować i pływać. Zanurzenie trwa do 30 sekund, ptak w tym czasie może zejść do 1,5 m pod wodę, zaokrąglone skrzydła zapobiegają wynurzaniu się. Innym przystosowaniem są nozdrza z błoniastymi klapkami zapobiegającymi dostawaniu się wody do układu oddechowego. Krew posiada więcej hemoglobiny niż u innych wróblowatych tej wielkości, co pozawala na dłuższe wstrzymywanie oddechu. Często przykuca, podryguje i kiwa ogonem. Nie ma zwyczaju siadać na wysokich drzewach, ale lata szybko, prostym torem, z prędkimi, furkoczącymi uderzeniami skrzydeł nisko wzdłuż cieków wodnych. Szybowaniu w powietrzu może towarzyszyć przenikliwe wołanie. Pluszcze nie tworzą stad.

Zasiedla bystre, górskie strumienie i rzeki, z zalesionymi brzegami, zimną, czystą wodą i kamienistym podłożem. Pojawia się w miejscowościach, które posiadają mosty, pod którymi zakłada gniazda. Zimą pozostaje tam, gdzie potoki nie zamarzają.

Gdy zaczynają się toki, pluszcze zajmują duże terytoria i zaciekle bronią ich przed intruzami. Samiec śpiewa i biega, pokazując swą białą pierś, stroszy na niej pióra, a potem kłania się przed samicą. Tworzone pary są monogamiczne.

Gniazdo jest kuliste lub czarkowate, grubościenne z wejściem u boku. Jest duże, utkane z roślin wodnych zbieranych pod wodą albo zebranych z brzegu (przed wykorzystaniem ptak moczy je w wodzie).

Zjada głównie owady, ich larwy, drobne skorupiaki, małe ryby i mięczaki.

Ciekawostką jest to, że pluszcz jest narodowym ptakiem Norwegii.

Zamieszkuje prawie całą Europę, Bliski Wschód i północno-zachodnią Afrykę. W europejskich górach i północnej Skandynawii może występować ponad granicą lasów. Rozmieszczenie w Azji nie jest ciągłe, podzielone na mniejsze, odizolowane areały - spowodowało to powstanie wielu podgatunków.
W Polsce występuje w górach, na Pogórzu Przemyskim i na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej.

Na terenie Polski znajduje się pod ścisłą ochroną gatunkową.