Duży i drapieżny ptak wędrowny. Jest najcięższym spośród błotniaków, posiada długie skrzydła (ich rozpiętość waha się od 100 do 130 cm) i ogon, którego długość jest zależny od płci. U samców sięga 23,5 cm, u samic 25 cm.
Samce ważą do 0,6 kg a samice do 0,7 kg.
Występuje u tego gatunku wyraźny dymorfizm płciowy, samica jest większa od samca, ma ciemnobrązowe pióra i kremowo-żółty wierzch głowy. Samiec ma brązowy grzbiet i trójbarwny wierzch skrzydeł (popielatoszare z czarnymi, odgraniczającymi się końcami i jasną, środkową częścią). Ogon ma niebiesko-popielaty, a głowę i pierś żółto-białawą. Spód rdzawobrązowy, a nogi żółte.
Błotniak posiada szlarę, czyli specjalne ułożenie piór wokół dzioba i oczu, a służy do skupiania fal akustycznych, które wykorzystuje w celach nawigacyjnych.

Poza okresem lęgowym błotniak preferuje samotniczy tryb życia.

Kiedy lata, skrzydła ma uniesione do góry, na kształt płytkiego V. Zazwyczaj przelatuje do kilku metrów nad miejscami o niskiej roślinności.

Błotniak zasiedla trzcinowiska, torfowiska z zaroślami wierzbowymi, szuwary nad oczkami wodnymi, unika zaś lasów. Po okresie lęgowym żeruje nad polami uprawnymi.

Błotniaki wiją swoje gniazda zazwyczaj w gęstych trzcinach, ponad lustrem wody. Lubi też osiedlać się w turzycowiskach, gdzie mają pod dostatkiem pożywienia. W ostatnich latach coraz częściej błotniaki lęgną się na polach rzepaku i na łąkach. Błotniak jest jedynym ptakiem drapieżnym, który zakłada gniazda w trzcinach.

Błotniaki raz do roku składają od 3 do 5 białawych, lub niebieskawych jaj. Wysiadywane są one przez około 35 dni przez samicę. W okresie lęgowym błotniaki polują na młode ptaki, pisklęta i jaja. Pisklęta opuszczają gniazdo po około 40 dniach, kiedy zaczynają latać, a po 3 tygodniach od wyfrunięcia z gniazda są w pełni samodzielne.

Błotniak żywi się drobnymi ssakami, głównie gryzoniami, ale też ptakami, płazami, rybami i owadami. Zdarza się mu posilać się padliną np. martwymi ptakami czy wężami. Podczas polowania potrafi zawisnąć w powietrzu, a na ofiarę spada z kilku metrów wysokości i chwyta ją szponami. Rzadko łapie swoją zdobycz w powietrzu i nie ściga innych ptaków.

Występuje w strefie umiarkowanej i subtropikalnej. Spotyka się go praktycznie w całej Europie, za wyjątkiem Skandynawii. Poza Europą występuje też w Azji.

Ochrona gatunkowa ścisła, wymaga ochrony czynnej. Zagraża mu utrata miejsc do gniazdowania i żerowania przez wykaszanie i wypalanie szuwarów, osuszanie niewielkich mokradeł czy regulowanie małych cieków wodnych.