Wysoczyzna Elbląska od A do Z: P jak pomniki przyrody

Drzewa – pomniki
Twórcą pojęcia „pomnik przyrody” jest wybitny przyrodnik i geograf niemiecki, podróżnik, humanista i erudyta – Alexander von Humboldt. W czasie podróży w latach 1799-1804 po Ameryce Południowej, zafascynowany napotkanymi starymi, olbrzymimi drzewami, nazwał je tym dostojnym mianem.

W pół wieku później posłużył się tym określeniem Adam Mickiewicz, przywołując w księdze IV „Pana Tadeusza” pamięć najstarszych i najokazalszych drzew na Litwie, z goryczą wypominając ich zachłanne trzebienie.

Obecnie w naszym kraju ochrona pomnikowa jest jedną z ustawowych form ochrony przyrody. Pomnikami najczęściej są drzewa i głazy (pojedyncze i ich grupy), rzadziej inne twory przyrody – krzewy, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary oraz jaskinie.

Strażnicy Wysoczyzny Elbląskiej
Wędrowiec, który zapuści się w czarowne, tajemnicze dziedziny Wysoczyzny Elbląskiej, zapewne nie raz napotka na swej drodze pomnikowe drzewa, których ponad siedemset znajduje się w tej niezwykłej krainie. Najczęściej są to już samotne okazy, zagubione w leśnych uroczyskach lub strzegące, niczym pradawni rycerze, puszczańskich obrzeży. Pochylają się nad polnymi drogami, dumnie rozpościerają korony na zapomnianych pustaciach.

Wśród nich najwięcej jest drzew sędziwych i okazałych wymiarami, ale są także i skromniejsze wielkością, lecz o wyjątkowo pięknym pokroju lub niespotykanych, fantastycznych kształtach czy też osobliwie wyróżniające się w krajobrazie, historii, kulturze. Czasem wyjątkowe są z innych względów, jak na przykład tych dwoje kochanków znad leśnej drogi: rosły buk spleciony w uścisku z wysmukłą brzozą.

Świadkowie dawnej puszczańskiej świetności są ostatnimi często przytułkami wielu istnień: pająków, ślimaków, owadów, bytowo związanych ze starymi, próchniejącymi drzewami; dotyczy to także wielu gatunków ptaków oraz ssaków (nietoperze, łasicowate, pilchowate), zamieszkujących dziuple czy jamy pod korzeniami.

Przemierzając ostępy Wysoczyzny, natrafimy czasami na sporej wielkości pomnikowe głazy narzutowe, w ilości ponad siedemdziesięciu rozsiane po całym tym obszarze, najczęściej wzdłuż płynących głębokimi wąwozami strumieni.

Z prostodusznego zachwytu i troski o nagromadzone tu w wielkiej ilości bezcenne skarby przyrody ojczystej powstała na czarownej Wysoczyźnie Elbląskiej, niezwykła, wyjątkowa nie tylko w skali Polski, osobliwa świątynia Natury – kraina pomników przyrody – okazałych drzew i głazów, zachowanych, dzięki ochronie prawnej, dla potomnych (mam tę nadzieję); jeszcze wiele z nich zasługuje na ochronę.

Niemal dziewięćdziesiąt drzew pomnikowych rośnie też na terenie samego miasta Elbląga. W przestrzeni zurbanizowanej stare drzewa czy ich skupienia są jak samotne wyspy pośród chaosu cywilizacyjnego. Przywołują pamięć zapomnianych, sielskich krajobrazów, czasem nawet nieświadomie przynosząc ukojenie zmęczonym hałasem i pośpiechem mieszkańcom miast. Łagodzą agresywny pejzaż, nie tylko w przestrzeni, ale i w sferze duchowej.

Najokazalsze
Ze względów objętościowych nie sposób tu wymienić pojedynczo nawet niewielkiego ułamka spośród tak wielkiej ilości drzew i głazów, objętych na Wysoczyźnie ochroną pomnikową; poniżej ograniczono się więc do krótkiego przedstawienia najokazalszych przedstawicieli wybranych gatunków.

Najwięcej wśród drzew pomnikowych jest dębów szypułkowych; gatunek ten, występujący powszechnie w Polsce, jest naszym najbardziej długowiecznym i trwałym drzewem liściastym. Na Wysoczyźnie znajduje się 313 pomnikowych dębów, w tym 25 powyżej pięciu metrów obwodu. Oczywiście przewodzi im słynny Dąb Bażyńskiego w Kadynach, o obwodzie pnia na wysokości pierśnicy (1,3 m) ponad 10 metrów i wieku niespełna 800 lat; dąb ten jest jednym z najgrubszych i najstarszych drzew w Polsce.

Potężny, stosunkowo niewielu ludziom znany dąb „Hogo”, o obwodzie 7,80 m (!), rośnie na dawnym poligonie, w lesie nad rzeczką Dąbrówką, w pobliżu mało uczęszczanej drogi z Rubna do Próchnika. Świetnie zachowane, piękne, majestatyczne drzewo, z bujną koroną i imponującymi nabiegami korzeniowymi, spływającymi po niewielkiej skarpie stanowi dendrologiczny skarb na skalę europejską.

W Kadynach, w pobliżu pola biwakowego, rośnie okazały dąb o niespotykanie regularnej, kulistej koronie. Wbrew obiegowym opiniom, trwałym i bardzo żywotnym drzewem jest lipa i ten gatunek następuje ilościowo po dębach wśród drzew pomnikowych Wysoczyzny. Lip – pomników rośnie tu 115 egzemplarzy, a najgrubszym z nich jest lipa o obwodzie pnia 635 cm, rosnąca przy leśniczówce Dębica przy elbląskiej Bażantarni.

Zdecydowanie krócej żyjącym i mniej trwałym drzewem jest buk, podstawowy gatunek lasotwórczy Wysoczyzny Elbląskiej (obszar Wysoczyzny jest jednocześnie jednym z najdalej wysuniętych na północny-wschód naturalnych stanowisk buka w Europie). Jednak i wśród tego gatunku zdarzają się kilkusetletnie osobniki. Jednym z najokazalszych i najstarszych jest u nas buk o obwodzie 520 cm, rosnący w pobliżu miejscowości Krzyżewo (gmina Frombork), w zapomnianej enklawie na wschodniej granicy dużego kompleksu leśnego, należącego do Leśnictwa Pogrodzie. Niestety, jest on w złym stanie zdrowotnym i dobiega już kresu swych dni.

Równie imponujące, szczególnie pokrojem, są: trójpniowy buk, rosnący nad malowniczymi meandrami przepastnego wąwozu rzeki Stradanki, 200 m na północ od miejscowości Przybyłowo w gminie Tolkmicko oraz niezwykłej piękności buk płaczący w Łęczu.

Z pozostałych gatunków wyróżniają się pojedyncze egzemplarze modrzewi, sosen, świerków, daglezji, wierzb, brzóz, olch, dębów czerwonych, wiązów, klonów, jesionów i kasztanowców. Z rzadszych gatunków drzew na uwagę zasługuje grupa dwóch okazałych choin kanadyjskich, rosnących w miejscowości Przybyłowo.

Najokazalszym drzewem na terenie miasta Elbląg jest wyjątkowo okazały, sędziwy dąb o siedmiometrowym obwodzie pnia, rosnący w dolinie strumienia na północnych peryferiach miasta (Zajazd).

Największe natomiast pomnikowe głazy przedziwnym trafem mają te same rozmiary – 15,20 m obwodu i 2,20 m wysokości; jeden z nich, zwany Kamieniem Złotego Wina, spoczywa w leśnym wąwozie w pobliżu zabudowań Ostrogóry, na terenie rezerwatu przyrody „Buki Wysoczyzny Elbląskiej”; drugi, od poprzedniego dalece bardziej znany – Święty Kamień – w przybrzeżnych wodach Zalewu Wiślanego, pod martwym klifem niedaleko osady Nowy Wiek.

„Miejcie szacunek dla drzewa, które jest jednym wielkim cudem i które dla naszych przodków było rzeczą świętą. Wrogi stosunek do drzewa jest cechą narodu o małej wartości i cechą człowieka nikczemnego”
Alexander von Humboldt

Zbigniew Zagrodzki,
Park Krajobrazowy Wysoczyzny Elbląskiej

WYSOCZYZNA ELBLĄSKA OD A DO Z:

Wysoczyznę Elbląską polecamy zwiedzać przy pomocy aplikacji Kraina Buka. To idealny przewodnik dla wszystkich aktywnych turystów, chcących poznać urokliwe miejsca i zakątki Wysoczyzny Elbląskiej. Aplikacja pokaże najciekawsze miejsca, zabytki, pomniki przyrody i inne okoliczne atrakcje do odkrycia w trakcie urlopu lub wolnego weekendu. Zeskanuj kod QR, by pobrać aplikację na swój telefon.