Szlak: Tęczą piętnastu jezior wokół sudawskiej warowni

Trasa oznaczona kolorem zielonym.
Przebieg: Olecko - J. Sedraneckie - Łęgowo- Olszewo - Jurki - Niemsty - Cichy - Dybowo - Gryzy - Doliwy - Dobki - Rosochackie - Olecko.
Długość trasy – 49,5 km. Skrótem: przez Doliwski Borek (patrz mapa) – 24,9 km.

Kilometrowy opis trasy.
0,0 km - trasę rozpoczynamy przy „Kamiennym Mostku” nad Legą przy jej wypływie z jeziora. Nie przekraczając mostka jedziemy Aleją 450 - lecia Olecka i dalej obok skate parku i siłowni na wolnym powietrzu, zostawiając z prawej budynek prokuratury. Dalej nad jeziorem znajduje się hangar i przystań Oleckiego Klubu Wodnego.
0,2 km – ulica Sembrzyckiego, jedziemy w lewo aby po chwili skręcić w prawo w ulicę Czerwonego Krzyża.
0,6 km – na łuku ulicy skręcamy w prawo, do parku i jedziemy trasą rowerową w kierunku stadionu (zbudowanej w miejscu dawnej kolejki wąskotorowej). Stadion jest częścią kompleksu rekreacyjno - sportowego. W skład zespołu wchodzą: korty tenisowe, boiska do siatkówki plażowej, boisko piłkarskie ze sztuczną murawą, stadion lekkoatletyczno-piłkarski, obozowisko, „Lega” - nowoczesny kompleks widowiskowo-sportowy z pływalnią, plaża miejska, skate park, siłownia na powietrzu, trasy biegowe w parku, w którym znajdują się w/w obiekty oraz trasa przyrodnicza wokół jeziora tzw. Wiewiórcza Ścieżka. Obok stadionu zobaczymy przedwojenną altankę – zbudowaną z myślą o komisji sędziowskiej do zawodów hippicznych.
0,8 km – za altanką skręcamy w lewo, w stronę kamiennego pomnika. Pomnik wznoszono od 19 lipca 1925 roku do jedenastego września 1927 roku. Zbudowany został z kamiennych bloków. Ma kształt monumentalnej półrotundy (o szerokości 20 metrów) z arkadowymi otworami. Góruje nad placem, z którego do pomnika prowadzą szerokie schody. Wysokie (10 metrowe) wieże z mieczami na płaszczyznach ścian nadają całości założenia wygląd nawiązujący stylem do architektury gotyckich zamków krzyżackich. Olecki monument, drugi pod względem wielkości w Prusach Wschodnich, wystawiony został z inicjatywy ówczesnego starosty dr Brunona Wachsmanna. Jego wymowę polityczną jednoznacznie określał napis umieszczony na całej długości wewnętrznej strony półkolistego kamiennego muru, odlany z brązu w języku niemieckim: „Boże, usłysz nasze błagania i spraw, ażeby znowu powstały silne Niemcy”. W latach trzydziestych XX wieku pod oleckim monumentem odbywały się propagandowe wiece w starogermańskim stylu, organizowane na chwałę niemieckiego oręża i dla szerzenia idei odwetu i wyrabiania przekonania o wielkomocarstwowości Niemiec. Pomnik przetrwał do dzisiejszych czasów w bardzo dobrym stanie. Usunięto z niego główny napis. Podano go gruntownemu remontowi w 2004 roku.
1,0 km – jesteśmy przy pomniku, jedziemy na wprost, w stronę widocznych kortów tenisowych, za nimi objeżdżamy restaurację Colosseum - zostawiając ją po prawej.
1,3 km – szosa do Gołdapi, skręcamy w prawo, aby po 100 m skręcić w lewo na ulicę Wiejską.
1,7 km – koniec ulicy Wiejskiej, skręcamy w prawo i jedziemy wzdłuż byłej linii kolejowej do Gołdapi.
2,2 km – po lewej nieczynna Stacja Pomiarowa IMGW. W Olecku stację meteorologiczną założył w 1893 r. nauczyciel szkoły rolniczej dr Pabst. Zanotowano rekordowe temperatury: -42 C- 9 lutego 1929 r. oraz -38 C w marcu 1940 r. W maju 1935 r. zanotowano 1 m śniegu. Dawne to czasy a dziś aż trudno w to uwierzyć.
2,6 km – wiadukt kolejowy, za wiaduktem w prawo i dalej na wprost pomijając wszystkie drogi boczne. Przed nami dolina strumienia Matłak.
3,7 km – przejeżdżamy wiaduktem nad obwodnicą Olecka. W tym miejscu 14.08.1914 r. rozegrała się potyczka między wojskami rosyjskimi i wojskami niemieckimi, broniącymi miasta.
4,8 km – skrzyżowanie nad Jeziorem Sedraneckim, skręcamy w lewo, do lasu i cały czas jedziemy na wprost trzymając się głównej drogi. Nadleśnictwo na tym odcinku ustawiło klika tablic informacyjnych. Przed nami Jezioro Sedraneckie – atrakcyjne łowisko wędkarskie. W czasie budowy linii kolejowej Ełk-Gołdap w 1879 r. przez jezioro usypano olbrzymi nasyp (widoczny po prawej).
6,6 km – przed dużym podjazdem w prawo odchodzi droga – tu znajduje się urokliwe miejsce do wypoczynku.
7,0 km – skrzyżowanie leśne na końcu jeziora, jedziemy w prawo. Jest to przesmyk między jeziorami: Sedraneckim i Kulistym. Teren mocno opada - do poziomu jeziora (po deszczach droga jest błotnista, aby następnie ponownie piąć się pod górę). Za wspaniałym okazem sosny rozjazd (po lewej widać siedlisko), jedziemy w prawo i dalej na wprost pomijając wszystkie drogi boczne.
9,0 km – droga poprzeczna przy fermie hodowlanej, jedziemy w prawo.
9,3 km – rozjazd w Łęgowie, skręcamy w lewo, jedziemy przez wieś objeżdżając Jezioro Łęgowskie. Obok znajduje się żwirownia Stożne (jej materiału używano do budowy Wilczego Szańca w Gierłoży).
10,3 km – koniec wsi, na wprost lewą odnogą i po 50 m w lewo, cały czas objeżdżamy jezioro. Po lewej miejsce do odpoczynku z widokiem na jezioro.
11,0 km – poprzeczna szeroka żwirówka, w lewo.
11,2 km – przy dużym przepuście szeroka droga żwirowa, w prawo i cały czas na wprost.
12,6 km – punkt widokowy, po lewej Jezioro Kuliste - ukryte w obniżeniu polodowcowym jezioro o niedostępnych brzegach. Z naszej drogi ujrzymy piękny widok z wysokiego zbocza.
13,4 km – droga asfaltowa Duły – Olszewo, w prawo. Po lewej malownicze jeziora- gordejskie - z wyspą, Boczne, Głębokie i Olszewskie (wypływa z nich strumień Ostrówka). Tu znajduje się wiele miejsc gniazdowania ptactwa wodnego.
15,0 km – początek Olszewa, jedziemy na wprost asfaltem przez wieś Olszewo – rozłożone wokół doliny. Dolinę jezior okala z południa Gordejecki Las. Sklep, PKS.
16,3 km – koniec Olszewa, pomijamy odchodzącą w lewo drogę i poruszamy się asfaltem na wprost.
17,5 km – wiata przystanku PKS, skręcamy na żwirówkę w lewo. Droga prowadzi przez las.
19,0 – początek miejscowości Jurki. Skręcamy na gościniec w prawo.
UWAGA SKRÓT ! Jeżeli pojedziemy, główną droga przez Jurki na wprost, po przejechaniu miejscowości dojedziemy do lasu. Na jego skraju skrzyżowanie, które należy przejechać na wprost. Jesteśmy ponownie na trasie (33,6 km). Długość skrótu – 1,5 km.
19,6 km – na szczycie wzniesienia miejsce widokowe - w prawo i do przodu na horyzoncie widoczna Szeska Góra z charakterystycznymi dwoma wierzchołkami.
20,4 km – miejsce widokowe, po prawej do przodu widok na Szeską Górę i na lewo od niej skraj Puszczy Boreckiej.
20,9 km - miejsce widokowe, na prawo do przodu - Szeska Góra, na prawo do tyłu Jurkowskie Pagórki. Zjeżdżamy w dolinę Cichej Strugi.
21,3 km – rozjazd przed Niemstami, w prawo. Niemsty - zespół dworsko-parkowy z podwórzem gospodarczym w Niemstach położony w gminie Świętajno (około 10 km na północ od Świętajna). Majątek ziemski w latach dwudziestych XX wieku należał do rodziny Middendorf. Z tamtych lat zachowały się zabudowania i układ podwórza gospodarczego z rządcówką, a z dawnego parku pojedyncze drzewa. Niewielki dwór pochodzi z początku XX w. Założony na rzucie zbliżonym do kwadratu, parterowy, przekryty dachem mansardowym, czteropołaciowym. Od strony drogi dojazdowej na narożu widoczny wieloboczny ryzalit. W dawnej elewacji parkowej zachowała się szeroka otwarta weranda. Obecnie dworek jest odnowiony. Do dworku dojeżdżamy lewą odnogą rozwidlenia. Do Cichego jedziemy piękną dębową aleją, po prawej widok na Jurkowskie Pagórki.
22,7 km – szosa asfaltowa Duły - Cichy, skręcamy w lewo. Cichy - Zespół dworski w Cichym – to dawny majątek położony 16 km na północny zachód od Olecka. Obiekty pałacowo-parkowe z rozległym podwórzem gospodarczym, usytuowane są w środku wsi, w pobliżu kościoła. Majątek powstał z nadania rycerskiego w 1554 r. W XIX i XX wieku własność rodziny Witting i von Gehren. W latach dwudziestych XX w. właściciel majątku von Gehren pełnił funkcję starosty powiatu. Majątek obejmował 1090 ha ziemi, trzy folwarki, funkcjonowała gorzelnia, młyn, mleczarnia, tartak. Nietypowe założenie pod względem kompozycji. Pałac w pobliżu zabudowań gospodarczych i podwórza, natomiast park usytuowany w oddaleniu, przylegający do podwórza gospodarczego. Park, choć mocno zaniedbany, zasługuje na szczególną uwagę. Typ krajobrazowy o dużej powierzchni 18,5 ha, miał bardzo malowniczą kompozycję, z rzeczką, kilkoma mostkami, wijącymi się alejkami. Zachował się zróżnicowany starodrzew: lipy, klony, wiązy, dęby. Na skraju parku, w pobliżu podwórza gospodarczego usytuowany był cmentarz rodowy.
Pałac w swej zasadniczej części wzniesiony został w 1750 r. (z tego czasu pozostały mury korpusu głównego). W 1848 r. został znacznie powiększony i przebudowany. W latach siedemdziesiątych XX w. przeszedł gruntowny remont. Założony na rzucie litery L, dwukondygnacyjny, przekryty dachami czterospadowymi. W elewacji frontowej mocno wysunięty murowany przedsionek, poprzedzony szerokimi schodami, podtrzymujący duży taras z ozdobną balustradą. Na zboczu jaru (po prawej stronie szosy) resztki XVIII w. grobowca rodziny Goege i Wittig. Jak głosi napis z grobowca fundatorzy wierzyli, że miłość jest silniejsza od śmierci.
Kościół w Cichych pochodzi z 1566 r. Znajdują się w nim płyty nagrobne rodziny Giżyckich z XVII w. Przy zakolu strumienia rośnie olbrzymie drzewo o obwodzie 6,6m w pierśnicy oraz 300-letni dąb. Zabudowa gospodarcza obejmowała: gorzelnię, mleczarnię, tartak i Cichowski Młyn - obecnie elektrownię napędzaną przez Cichowską Strugę. Na jej brzegach znajdują się ślady obecności bobrów. W Cichych mieszkał pastor Friedrich Ballnus (1807-1871). Znany w okolicy z wielkiej wrażliwości na niedolę i krzywdę ludzką. Zorganizował szpital a raczej przytułek dla ludzi starych, niedołężnych i schorowanych.
We wsi sklepy i przystanek PKS.
23,2 km – skrzyżowanie z szosą Dunajek - Kowale Oleckie, jedziemy w lewo. Trasa będzie prowadziła drugorzędną szosą asfaltową. Zalecana ostrożność.
25,3 km – miejscowość Dybowo pokonujemy na wprost.
26,8 km – początek Gryz, z prawej odchodzi szosa do Mazur, jedziemy na wprost przez wieś. Gryzy - wieś i dawna stacja kolejowa na linii Olecko - Kruklanki uruchomionej 15 września 1908 r. (ten odcinek liczył 43,7 km), PKS.
27,5 km – koniec Gryz, za budynkiem dawnej szkoły skręcamy w lewo.
28,0 km – w lewo, na nasyp kolejowy.
28,5 km – w lewo odchodzi droga leśna prowadząca do grodziska (Góry Zamkowej). Po zejściu z torowiska skręcamy w prawo. Droga do wędrówki pieszej. Na przesmyku pomiędzy jeziorami Stopka i Długim znajduje się owiane legendami wczesnośredniowieczne grodzisko Sudawów. Na dawnym majdanie w czasach historycznych istniało zagłębienie pełniące rolę zbiornika na wodę, tzw. „cysterny”. Od wschodu czytelne są relikty bramy wjazdowej. Dostęp do grodziska broniony był dodatkowo przez wał podłużny odcinający przesmyk między jeziorami. Badania archeologiczne prowadzono tu już w XIX wieku.
29,2 km – w lewo odchodzi droga do Góry Zamkowej (grodziska) – odcinek do przejścia pieszo.
30,8 km - torowisko kolei prowadzi przez podmokłe lasy. Pomiędzy jeziorami Długim i Kociołek z wysokiego nasypu roztacza się piękny widok. Romantyczną, pełną jezior i lasów okolicę nazywano dawniej „Szwajcarią Olecką”. Na dalszej trasie spotkamy pozostałości infrastruktury kolejowej - przepusty i wiadukty. Dobrze zachowany jest wiadukt w Doliwach.
31,7 km – przy wiadukcie kolejowym w prawo. Po prawej mijamy Domek Myśliwski koła łowieckiego „Sarna” z Olecka. Za bramą wejściową znajduje się pamiątkowy kamień z napisem "50 lat Koło Łowieckie Sarna Olecko XI 2002".
31,8 km – tuż za domkiem w lewo.
32,2 km – zespół strzelnic koła łowieckiego "Sarna" - doskonałe miejsce na odpoczynek (Uważajcie Państwo – wchodzicie na teren myśliwych!).
32,4 km – pomijamy drogę odchodzącą w prawo i poruszając się na wprost przekraczamy nasyp byłego torowiska, za którym skręcamy w prawo.
33,0 km – po prawej wiadukt kolejowy (na przęśle oryginalne podkłady), jedziemy na wprost przez osadę leśną Doliwy.
33,6 km – za osadą skrzyżowanie na skraju lasu przy krzyżu- z lewej dochodzi skrót trasy), skręcamy w prawo.
34,3 km – rozjazd przy leśniczówce na obszernej polanie - w prawo i cały czas na wprost drogą leśną. Warto poszukać leśnych skarbów - np. grzybów.
35,8 km – szosa Olecko- Giżycko, którą przekraczamy jadąc na wprost i dalej główną drogą, pomijając z lewej odnogę do Gordejek (37,2 km) oraz drogę odchodzącą w prawo (37,6 km).
36,2 km – przy studzience kanalizacyjnej skręcamy w lewo - do Dobek.
39,0 km – wjeżdżamy do Dobek, przejeżdżamy przez mostek na Ostrówce (39,1 km, po lewej mijamy pozostałość po pomniku (39,6 km). Pomnik wzniesiony był po I Wojnie Światowej i poświęcony został pamięci ofiarom wojny z okolic Dobek. Po lewej znajduje się malownicze Jezioro Dobskie.
40,3 km – za Dobkami skręcamy w drogę na prawo biegnącą pod górę. 42,6 km – za gospodarstwem droga w prawo, którą pomijamy.
43,4 km – droga poprzeczna Jaśki- Rosochackie, jedziemy w prawo.
43,9 km – skrzyżowanie przy sklepie w Rosochackich, jedziemy w lewo i asfaltem do Olecka. Przystanek PKS.
48,3 km – szosa Olecko- Ełk, jedziemy w lewo, następnie przez rondo w lewo i na pierwszym rozwidleniu ulicą jednokierunkową w prawo. Mijamy gazownię, która powstała w 1897 r., za nią rzeka Matłak płynąca w rurach pod ziemią. Jego wylot znajduje się przy moście na ulicy Tunelowej i nieopodal wpada do Legi. Ciekawostką jest to, że podczas przebudowy dworca kolejowego i budowy obwodnicy miasta w 1937 r. rury, w których płynie Matłak, oczyszczono, a wydobyty muł i ziemię wyrównano tworząc park Pranga. Nazwa ta miała upamiętniać dwóch burmistrzów o nazwisku Prang, którzy piastowali ten urząd w 1737 roku i w latach 1914-1919.
49,5 km – naroże oleckiego rynku - Placu Wolności przy poczcie. Wymiary oleckiego rynku są szczególne. W najstarszym zachowanym źródle z 1595 roku Caspara Hennenbergera z 1595 roku dotyczącym przeszłości Prus "Erclerung der Preussischen grössern Landtaffel" opisuje się niezwykłe rozmiary rynku oleckiego i przytacza legendę, według której ówczesny starosta straduński, Wawrzyniec von Halle, założył się z kimś zamożnym o większą sumę, że jeżeli stanie na jednym końcu rynku na czele czterystu jeźdźców, to nie będzie widoczny z jego drugiego krańca. Hennenberger pisze, że rynek ma osiem i pół morgi (Der Marckt hat allein achthalb Morgen), Morga chełmińska = 0,56, czyli 4,76 ha.
W kwietniu 2015 roku na zlecenie Urzędu Miejskiego w Olecku geodeta wykonał nowe pomiary. Skrajne punkty określono w miejscach, gdzie znajdują się rogi ulic wychodzących z rynku. Rozmiary boków rynku przedstawiały się następująco: 225 x 232 x 340 x 254 metry. Powierzchnia: 6,4288 ha. Być może jest to największy rynek w Europie!
W parku budynek dawnego starostwa (1818 r.). Na Kościelnym Wzgórzu zbudowany w 1990 r. kościół znakomicie wkomponowuje się w otoczenie. Kamienny obelisk ustawiono w 2000 r. na miejscu przeniesionego na cmentarz ewangelicki pomnika żołnierzy z wojen 1866 i 1870/71. Wokół rynku mamy kilka przykładów przedwojennej zabudowy, która świadczy o unikalnym klimacie i pięknie naszego miasta. Warto udać się na pobliską ulicę Armii Krajowej - po obu jej stronach stoją zabudowania wpisane do rejestru zabytków. To przykład starej, przedwojennej zabudowy.