Wysoczyzna Elbląska od A do Z: Z jak zaskroniec zwyczajny

Zaskroniec zwyczajny (Natrix natrix L.) jest najczęściej w Polsce (w tym na Wysoczyźnie Elbląskiej) występującym, nieszkodliwym dla człowieka i niejadowitym wężem, często spotykanym nad wodą, w lasach, na łąkach i mokradłach. Należy do rzędu łuskonośnych, czyli ma ciało pokryte łuskami, a brzuch tarczkami (takich tarczek brzusznych nie mają jaszczurki, w tym beznoga jaszczurka – padalec zwyczajny).

Zaskroniec ma także dobrze rozwinięte zęby, które są lekko zagięte ku tyłowi po to, aby dobrze przytrzymywać połykaną ofiarę. Jak wszystkie węże, ma luźne i elastyczne połączenia kości czaszki, szczególnie żuchwy i dzięki temu jest w stanie połknąć dużą zdobycz.
Węże nie mają powiek i generalnie mają słaby wzrok, w dodatku są głuche, więc informacje o otoczeniu zbierają dzięki zmysłowi dotyku, korzystając z ruchliwego, długiego i rozwidlonego na końcu języka. Węże mają także w pyszczku narząd Jacobsona, który odbiera bodźce chemiczne (smak i węch).
Pełzanie ułatwia wężom ich budowa anatomiczna: kręgosłup złożony z kilkuset kręgów, ruchome i liczne żebra, brak mostka.
Co jakiś czas węże zrzucają naskórek, zostawiając wylinki.

Zaskroniec ma charakterystyczne żółte plamy na bokach z tyłu głowy (tzw. plamy skroniowe), otoczone czarną obwódką. Od tych plam pochodzi polska nazwa tego gada. Żółte plamy skroniowe pozwalają na łatwe odróżnienie zaskrońca od innych węży, w tym od jedynego polskiego jadowitego gada – żmii zygzakowatej. Ponadto zaskroniec ma okrągłe źrenice oczu, natomiast żmija – pionowe.

Zaskrońce są aktywne w dzień, tak jak inne gady lubią się wygrzewać na słońcu. Doskonale pływają i nurkują (z tego powodu są nazywane „wężami wodnymi”). Aktywnie polują na swoją zdobycz. Żywią się głównie żabami, ale zjadają również drobne gryzonie (np. myszy), traszki, rzadko ryby czy inne małe zwierzęta. Swoje ofiary zawsze połykają w całości.

Zaskrońce są płochliwe. Zaatakowane, gdy nie mogą uciec, udają martwe i wydzielają cuchnącą ciecz z gruczołów koło odbytu. Ich wrogami są lisy, borsuki, bociany i czaple, myszołowy, a także inne ptaki.

Ponieważ zaskrońce lubią się wylegiwać w ciepłych i słonecznych miejscach, często giną na drogach, rozjeżdżane przez auta lub rowery (np. w lesie). Na łąkach zagrożeniem dla nich może być koszenie trawy.

Jak inne gady, jesienią zaskrońce szukają podziemnych kryjówek, w których przesypiają zimę. Budzą się w marcu i na wiosnę rozpoczynają gody. Wtedy też często można je spotkać wygrzewające się w słońcu. Latem samice składają jaja, z których po około 8 tygodniach wylęgają się młode, mające około 30 cm długości (dorosły zaskroniec może mieć nawet do 1,5 m długości).

Zaskrońce są bardzo pożyteczne, gdyż zjadają myszy i nornice i które mogą powodować szkody w ogrodach lub gospodarstwach domowych.
W wielu krajach (Litwa, Polska, Ukraina, Skandynawia, Słowacja, Niemcy – a ściślej: Łużyce) są baśnie i przypowieści o królu węży, który strzegł skarbów. Na terenie Litwy, Ukrainy i dawnych Łużyc zaskrońce cieszyły się sympatią ludności. W dawnych czasach, Bałtowie i Słowianie uważali, że są one świętymi zwierzętami. Kiedyś (jeszcze w XIX wieku) na wsiach trzymano zaskrońce w domu i stawiano dla nich miseczki z mlekiem. Wierzono również, że jeśli zaskroniec opuści dom, to budynek wkrótce spłonie.

WYSOCZYZNA ELBLĄSKA OD A DO Z:

Wysoczyznę Elbląską polecamy zwiedzać przy pomocy aplikacji Kraina Buka. To idealny przewodnik dla wszystkich aktywnych turystów, chcących poznać urokliwe miejsca i zakątki Wysoczyzny Elbląskiej. Aplikacja pokaże najciekawsze miejsca, zabytki, pomniki przyrody i inne okoliczne atrakcje do odkrycia w trakcie urlopu lub wolnego weekendu. Zeskanuj kod QR, by pobrać aplikację na swój telefon.